De liturgische en praktische aspecten van online vieren op een rij

Voordat we deze keuzes bespreken, is het goed om voor ogen te houden waar het in de eredienst - offline en online - om draait: “Geroepen door haar Heer komt de gemeente samen tot de lezing van de Heilige Schrift en de prediking van het Evangelie, de bediening en viering van de doop en het avondmaal, de dienst van lofzang en gebed en de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid.” (Kerkorde VII)

De volgende aspecten komen in dit artikel aan bod:

1. beleid en liturgische keuzes
2. de rol van muziek en zang
3. presentatie
4. de techniek
5. opstelling in de kerk
6. mogelijkheden voor interactie
7. aandeel voor kinderen en jongeren
8. collecte

Beleid en liturgische keuzes

De kerkenraad en predikant(en) bepalen het beleid voor de kerkdiensten en de liturgie van hun gemeente. Bedenk wat past bij uw gemeente en bij u als voorganger als het gaat om online kerkdiensten. Uiteraard is het mogelijk om de gebruikelijke kerkdienst vanuit een leeg kerkgebouw te filmen en te streamen. Maar er zijn ook andere vormen mogelijk, zoals bijv. een korte meditatie in combinatie met muziek en gebed, gesprek of de uitvoering van een muziekstuk met een inleiding. U kunt er ook voor kiezen om niet live te streamen, maar van te voren iets op te nemen en dat op zondag beschikbaar te stellen.

Bespreek deze mogelijkheden in de kerkenraad of met de werkgroep eredienst. Ook de kerkenraad maakt keuzes over het al dan niet online vieren van het avondmaal en doop.

Het één en ander hangt ook af van uw technische mogelijkheden en de beschikbare vaardigheden van de predikant(en) en gemeenteleden of anderen.

Omdat deze manier van werken voor veel predikanten nieuw is, is samenwerking met andere gemeenten wellicht aan te bevelen. Zo deel je techniek, kennis en kunde. Zie bijv. Den Bosch of de Zaanstreek.

De rol van muziek en zang

Uiteraard moeten de ambten vertegenwoordigd zijn bij een online viering, maar ook de bijdrage van een muzikant is gewaardeerd.

Om de gemeenteleden thuis te ondersteunen met samenzang kan men bij de opname kiezen voor één of twee zangers. Via het scherm of het inbrengen van beelden op de computer kan men gebruik maken van auteursrechtenvrije video’s met zang. In een aantal gemeenten gebruikt men Nederland Zingt. De EO heeft diverse liederen rechtenvrij ter beschikking gesteld.

Presentatie

Voorgangers zijn geoefend in presenteren, maar spreken voor de camera is toch net anders dan spreken voor een gemeente. Men mist immers de interactie met gemeenteleden. Probeer u voor te stellen hoe gemeenteleden, jong en oud, kijken en luisteren. Veel in de camera kijken en contact maken is aan te bevelen. Dat vraagt gemiddeld oefening of een training in presentatie. Feedback vragen aan gemeenteleden is nuttig. Bespreek dit met uw kerkenraad of de werkgroep eredienst. Trainers zijn op internet te vinden, zoals bijvoorbeeld Paulien Vervoorn. 

De techniek

Maak keuzes op grond van het beleid van de gemeente, beschikbare expertise en apparatuur. Het uitbesteden aan een bedrijf, samenwerking met de lokale omroep of het aanschaffen van apparatuur zijn opties. Zelfstandig filmen en/of streamenVerder lezenKerkdienst online streamen: zo werkt het via Youtube of Facebook ook.

Met de camera-man/vrouw van te voren overleggen hoe en op welk moment iets of iemand in beeld moet komen is nuttig: afwisselend de ouderling, diaken en predikant, de lector, het orgelspel, de paaskaars tijdens het gebed, het aanwezige kinderprogramma of de bloemen in beeld brengen. De camera moet rustig in en uitzoomen. Let op (tegen)licht in de kerkzaal.

Het thuisfront maakt ook gebruik van techniek. Meld via een nieuwsbrief of het kerkblad het online-aanbod. Informeer de gemeenteleden over het gebruik van hun computer of mobiele telefoon. Op een mobiel telefoontoestel kijken of een tv-scherm maakt veel uit. Men kan de computer aansluiten op het (grote) beeldscherm van de televisie en dan de liturgie op de ene helft van het beeldscherm plaatsen en het live-beeld op de andere helft. Vraag om reacties.

Opstelling in de kerk

Wat kan en moet in beeld komen? Zie ook onder het kopje 'De techniek'. Denk bijvoorbeeld aan de inrichting van het liturgisch centrum. Een voorbeeld: In Huizen verzorgen de Kruiskerk, goede Herderkerk en de Oosterlichtkerk gezamenlijk vanuit de Oosterlichtkerk online vieringen via Kerkdienstgemist.nl. In de Stille week hebben ze met een installatie gewerkt om de betrokkenheid van gemeenteleden bij de online vieringen te vergroten. Na Pasen hebben ze de installatie vervangen door een regenboog als teken van hoop. Deze blijft tot Pinksteren gehandhaafd. Zo'n opstelling vergroot de onderlinge betrokkenheid, maar is ook aantrekkelijk om beeld te brengen.

Mogelijkheden voor interactie

Voorafgaande of tijdens de kerkdienst kan men gebedsintenties indienen, een foto of een andere bijdrage sturen. Deze worden verwerkt in de online-viering. Vooraf kan de start van het kinderprogramma bij een gezin gefilmd worden en tijdens de online-kerkdienst via Youtube en de beamer getoond worden. Of vanwege het thema van de dienst kan een onderdeel van de online-kerkdienst in een tuin gefilmd en getoond worden. Dat versterkt de aandacht van de gemeenteleden/kijkers. Of ter plekke een interview met een gemeentelid of de organist over de keuze voor een lied.

Vooraf en na afloop kunnen gemeenteleden elkaar (beeld)bellen. Of er kan na afloop - bijvoorbeeld via zoom - online koffiedrinken georganiseerd worden. De voorbereiding en leiding daarbij is belangrijk.

Aandeel voor kinderen en jongeren

Ouders stellen het op prijs wanneer de kinderen betrokken worden bij de online-viering. Het is fijn wanneer kinderen tijdens de viering aan de slag kunnen met materiaal. Materiaal van verschillende organisaties zijn beschikbaar.

Suggesties:

• het kindermoment in de viering toch vormgeven
• vooraf preekbingo opsturen om tijdens de viering te doen. Zie de werkvorm op de website van Jong Protestant.
• een kerkboekje voor de kinderen tijdens de viering, waarmee ze aan de slag kunnen zonder al te veel hulp van ouders
• naar aanleiding van het bijbelgedeelteVerder lezenVan virus naar viraal jeugdwerk iets laten bouwen of maken.

Collecte

Nu er geen fysieke kerkdiensten meer zijn, kunt u ook niet meer met de collectezakVerder lezenVanwege coronacrisis biedt SKG de service 'digitaal collecteren' tijdelijk gratis aan rond. Maar barmhartigheid en solidariteit blijven bijbelse kernbegrippen, ook in tijden van corona, en misschien dan zelfs nog meer! Op de website van Kerk in Actie zijn diverse alternatieve vormen van collecteren te vinden.

Foto: Ds. Pim Brouwer in de Grote Kerk in Maassluis. Fotograaf: Theo van Pelt. www.maassluisopafstand.com