Geroepen tot... - Kerntaken van een gemeente
Volgens de kerkorde is 'de gemeente, daartoe begenadigd door de Geest, geroepen tot de dienst aan het Woord van God in de prediking van het Evangelie en de viering van doop en avondmaal in de openbare eredienst, in de dienst van de gebeden, in de missionaire arbeid, in het diaconaat, in de herderlijke zorg, in de geestelijke vorming en ook in alle andere arbeid tot opbouw van het lichaam van Christus.'
Maar wat betekent dat precies? Een uitleg per roeping.
Er zijn veel definities van pastoraat. Reijer de Vries - universitair docent Praktische Theologie- , formuleert het zo: ‘Pastoraat vindt plaats waar mensen met aandacht en zorg met elkaar meeleven vanuit een gedeelde bezieling van geloof, hoop en liefde.
Betekenis pastoraat
Het woord ‘pastoraat’ is afgeleid van het woord ‘pastor’. Dat betekent ‘herder’. Dat roept onmiddellijk allerlei bijbelse beelden en teksten op, waarin over de herderlijke zorg van God en Jezus wordt gesproken. In het verlengde daarvan wordt ‘pastoraat’ wel eens als iets zwaars en gewichtigs gezien. Iets wat alleen door voorgangers en ouderlingen kan worden gedaan. In de Bijbel wordt telkens de opdracht aan àlle mensen gegeven om in navolging van God en Jezus herders voor elkaar te zijn. Dat kan door ambtsdragers, maar ook door gemeenteleden onderling gebeuren.
Mensen hebben namelijk verschillende pastorale gaven. De één is goed in luisteren, de ander ziet er niet tegenop om met iemand te bidden, weer een ander voelt zich meer op z’n gemak als hij iets praktisch kan doen. Binnen het pastoraat zijn er vele variaties en stijlen mogelijk; het gaat erom dat je met inzet van jouw specifieke gaven en talenten volop mens bent voor, en dienstbaar bent aan de ander.
Pastoraat in de Bijbel
Naast het beeld van de ‘herder’ vind je ook andere woorden en beelden in de Bijbel, die van betekenis zijn voor het pastoraat. In de brieven in het Nieuwe Testament kom je herhaaldelijk het woordje ‘elkaar’ tegen, bijvoorbeeld in Kolossenzen 3: 13 en 1 Petrus 4: 10. We worden opgeroepen elkaar te bemoedigen, elkaar te stimuleren, voor elkaar te zorgen. De wederkerigheid staat centraal. Een mens is ‘schaap’ en ‘herder’ tegelijk.
Pastoraat in de kerkorde
Het pastoraat is van wezenlijk belang voor het kerk-zijn, en is daarom verankerd in de ‘Romeinse Artikelen’ van de Kerkorde. Zo staat er in Artikel X,3: ‘De gemeente volbrengt haar pastorale taak in de herderlijke zorg aan de leden en anderen die deze zorg behoeven, opdat zij elkaar opbouwen in geloof, hoop en liefde.’
Visie op pastoraat
In veel gemeenten is er een beleidsplan. Daarin is vaak iets opgenomen over visie op gemeente zijn en visie op pastoraat. Die visie is vervolgens uitgewerkt in bepaalde beleidskeuzes, prioriteiten en een werkplan voor de komende jaren. Niet altijd is er een beleidsplan; maar dat betekent niet, dat die visie er niet is. Er is altijd een gegroeide praktijk en daar zit een visie achter, ook al is die nooit op papier gezet. Het is verrijkend en scherpend om daarover met elkaar van gedachten te wisselen, en te praten over hoe je vindt dat het pastoraat er in de praktijk uit zou moeten zien.
Vormen van pastoraat
Vanuit de verschillende visies kan er worden gekozen voor een diversiteit aan vormen van pastoraatVerder lezen
12 vormen van pastoraat op een rij. Pastoraat in het gemeenteleven kan geconcretiseerd worden in gesprekken op afspraak (huisbezoek), groepswerk (bijv. rouwgroepen), kerkdienst (onderwerp van de preek, voorbeden, liedkeuze) en in het onderling contact, bijvoorbeeld tijdens het koffiedrinken na de kerkdienst.
Luisteren in het pastoraat
Luisteren is het meest wezenlijke onderdeel in het pastoraat. Negatieve ervaringen met pastoraat hebben meestal te maken met gebrek aan aandacht en werkelijke belangstelling. Luisteren is een kunst en kost energie. Luisteren vergt geduld en oprechte interesse in de ander. De ander staat centraal. Er zijn verschillende omstandigheden en aanleidingen waardoor het luisteren toch niet goed lukt:
We worden in beslag genomen onze eigen ervaringen.
Soms lukt het gewoon niet om na een drukke dag nog te luisteren. Een korte tijd van stilte, concentratie en gebed kan een goede voorbereiding zijn als je hoofd ‘te vol’ zit. Het kan ook verstandig zijn een afspraak uit te stellen, als je hoofd te vol zit.
We komen te snel met een oplossing of een advies.
Het is heel menselijk de ander te willen helpen, en te voorzien van tips en oplossingen. De ander zit echter niet altijd te wachten op onze adviezen. Hij of zij heeft vooral behoefte aan een luisterend oor.
We oordelen te snel.
De ander hoeft maar een half woord te zeggen of we weten al waar het over gaat en wat we ervan vinden. Het kost moeite om oordeelloos te luisteren, en onze mening uit te stellen.
We ontwijken gevoelens
Vaak worden gevoelens ontweken door naar de feiten te vragen. Daarmee omzeilen we datgene wat moeilijk en confronterend is, want we weten niet goed wat te zeggen.
Zo zijn er nog veel meer valkuilen bij het goed luisteren naar de ander. Het is een vaardigheid die je al doende leert, en waarbij je je niet genoeg bewust kunt zijn van je houding en aanwezigheid. En tegelijkertijd is het een kunst die iedereen in zich heeft.
Spreken in het pastoraat
Ook het spreken vergt de nodige aandacht in het pastoraat. Want, wanneer spreek je? Wanneer troost je, bemoedig je, reik je iets aan uit het evangelie? Het spreken luistert nauw, goede woorden spreken op de juiste tijd is moeilijk. Meestal gebeurt dat ook niet in een eenmalig gesprek. Er moeten eerst kleine bruggetjes van vertrouwdheid gebouwd worden tussen mensen. Vaak gebeurt dat door gewoon te praten over ‘koetjes en kalfjes’.
Zorgvuldig spreken gebeurt nadat je zorgvuldig naar de ander hebt geluisterd. Wat iemand jou toevertrouwt, geeft aanknopingspunten voor wat je zou kunnen aanreiken. Zo kunnen ook woorden en verhalen uit de Bijbel ineens op een nieuwe manier betekenis krijgen. Ze blijken te passen in een levensverhaal, en werken als een spiegel: soms bevestigend, soms verhelderend, soms confronterend.
Bijbellezen in het pastoraat
De vanzelfsprekendheid waarmee er vroeger met huisbezoeken uit de Bijbel werd gelezen, en werd begonnen en afgesloten met gebed, is voorbij. Niet in elk pastoraal gesprek is het passend uit de Bijbel te lezen of samen te bidden. Toch kan het lezen van gedeelten uit de Bijbel het gesprek verdieping geven. Bijbelse teksten kunnen bemoedigen, troosten en heilzaam confronteren. Luisteren is een blijvende voorwaarde. Niet altijd is een schriftlezing op zijn plaats. Als er geen werkelijke ontmoeting is, als het gesprek niet op gang komt, als er alleen maar weerstanden en discussie zijn, dan kan een Bijbellezing misplaatst zijn.
Welke bijbelteksten je moet kiezen, hangt natuurlijk sterk van de situatie af. De psalmen bieden bijvoorbeeld een rijke bron aan mogelijkheden. Veel menselijke oer-ervaringen worden daarin herkenbaar in beschreven. Naast een Bijbelgedeelte is het lezen van een lied of een gedicht ook een goede mogelijkheid. Het is een prima idee om mensen te vragen naar wat hen zelf aanspreekt uit de Bijbel. Zo kun je samen stilstaan bij een trouwtekst, een belijdenistekst, een verhaal dat altijd zo heeft aangesproken.
Bidden in het pastoraat
Veel mensen hebben nooit hardop leren bidden. Vaak is er schroom om te bidden. Bidden wordt ervaren als heel persoonlijk, privé, intiem. Dat doe je niet zomaar hardop en al zeker niet voor een ander. Stel je voor, dat je de verkeerde woorden kiest... Het is zo kwetsbaar. Het vinden van de juiste woorden - zeker als je voor een ander bidt - luistert nauw.
Hoe bid je voor mensen? Kun je dat leren? Het gaat niet om veelheid van woorden. Het gebed hoeft ook geen vaste structuur te hebben waarin ‘alles’ aan de orde komt. Als je het moeilijk of eng vindt, kun je jezelf ‘op weg’ helpen door eerst eens thuis, voor jezelf alleen, hardop te bidden. Het is wel belangrijk om altijd eerst even te vragen of de ander een gebed op prijs stelt. Schroom is begrijpelijk en terecht. Aan de andere kant kan ‘samen bidden’ zoveel betekenen, dat je elkaar ook tekort kunt doen als je het bidden vermijdt. Het kan heel troostend zijn om datgene wat je samen hebt besproken en beleefd, in eenvoudige bewoordingen voor God brengt.
Ieder mens wil zich graag gekend weten in zijn of haar verhaal en erkend weten in wie hij of zij is. In een pastoraal gesprek kan voor uw idee misschien van alles misgaan. Maar wanneer u uitstraalt dat u aandacht heeft voor een ander en oprecht geïnteresseerd bent in wat hij of zij te vertellen heeft, dan is dat belangrijker dan onhandigheden of fouten die u begaat en bent u echt voor iemand voor een moment van waarde geweest!
Training pastoraat gesprek
De dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk biedt een training 'Pastoraal gesprek'. Deze training neemt je mee in de achtergronden van het pastoraal gesprek en geeft verdieping in gespreksvaardigheden. De training stimuleert je om een laag dieper te komen in de gesprekken die je voert.
Meer lezen over pastoraat
- ‘Pastoraat voor iedereen. Praktische adviezen voor de gemeente.’, N. Dijkstra-Algra, 2000.
- ‘Tot de kern komen. De kunst van het pastorale gesprek’, Johan Smit, 2006
