Als diaconie armoede bestrijden?

Ongeveer 9% van de Nederlanders geeft aan moeilijk rond te kunnen komen. Grote kans dat je deze mensen in je dagelijks leven tegenkomt, of misschien heb je zelf financiële zorgen. Veel kerken zijn actief op zoek naar hoe ze betrokken kunnen zijn op mensen in armoede. Maar hoe kom je in contact met mensen die de steun van jouw gemeente goed kan gebruiken?

Stappenplan - Betrokken bij mensen in armoede

Hierbij een stappenplan dat bestaat uit de volgende stappen:

Basiskennis op orde & gezamenlijk gedragen verlangen
Analyse van de context & van wat er nodig is
Keuzes maken & uitvoeren
Samen aan de slag

Het volgen van deze stappen, zorgt ervoor dat je als diaconie weldoordacht aan de slag gaat.

1. Basiskennis op orde & gezamenlijk gedragen verlangen

Feiten & cijfers over armoede
Zorg eerst dat je goed weet waar je het over hebt. Er zijn verschillende manieren waarop je armoede kunt definiëren. In Nederland wordt dat door het SCP en CBS gedaan aan de hand van de financiële situatie van huishoudens.

Het CBS hanteert de lage inkomensgrens om te bepalen hoeveel huishoudens in armoede leven. Het SCP kijkt naar het te besteden budget. Hiermee wordt armoede iets dat objectief meetbaar is.

Maar deze meetbaarheid zegt niet alles: wanneer iemand net boven de armoedegrens valt, kan diegene alsnog moeite hebben om rond te komen.

Een andere definitie van armoede is minder cijfermatig en spreekt over armoede wanneer mensen langere tijd niet kunnen voorzien in datgene wat door onze samenleving als minimaal noodzakelijk wordt gezien. Het gaat allereerst over de dagelijkse levensbehoeften, zoals eten en drinken, kleding, huur, gas, water en licht en de zorgverzekering.

Maar daarnaast gaat het ook over de dingen die nodig zijn om mee te kunnen doen in onze samenleving. We hebben het dan over het lidmaatschap van een sportclub of vereniging, het verjaardagsfeestje van je kind of bijvoorbeeld toegang tot internet en het hebben van een laptop en mobiel.

Door stijgende kosten ervaren steeds meer mensen financiële problemen, en is er steeds meer aandacht voor armoede in Nederland.

Gezamenlijk gedragen verlangen creëren
Wanneer je als gemeente in actie wilt komen, begin dan met een bezinning op het thema armoede, zodat je van elkaar weet waarom je je hiervoor wilt inzetten.

Dit kan bijvoorbeeld naar aanleiding van nieuwsberichten of een bezoek van een van de Kerk in Actie-consulenten aan de gemeente. Een vergaderopening over het thema biedt ook een goede mogelijkheid om het diepere gesprek over dit thema te voeren.

Een terugkerend thema is de Bijbel is de zorg voor de mensen die het minder hebben. Het volk Israël krijgt allerlei richtlijnen mee die erop wijzen dat niemand in armoede mag leven, de profeten spreken scherpe woorden wanneer er sprake is van onrecht en arme mensen daaronder lijden en Jezus roept op om één jas weg te geven wanneer je er twee hebt. Van de eerste christenen wordt beschreven hoe ze hun bezittingen met elkaar delen.

Het is overigens opmerkelijk dat in de Bijbel armoede niet per se als probleem wordt gezien, maar de rijkdom en hebzucht van de mensen die wel veel hebben. Veel van de richtlijnen gaan dan ook over een eerlijke verdeling van welvaart en spreken de mensen aan die meer dan genoeg hebben.

Achtergrondartikel: Afwachten tot armoede op je pad komt of proactief aan de slag?

2. Analyse eigen context & bepalen wat nodig is

De diaconie is er om mensen bij te staan die om wat voor reden dan ook in knel komen. Veel diakenen ervaren echter moeite om deze groep te bereiken. Hier zijn tips om mensen te vinden die hulp nodig hebben:

Netwerk benutten en uitbreiden
Mensen komen via bekenden of organisaties bij de diaconie. Ontwikkel daarom je netwerk en luister naar wat er speelt en nodig is. Informeer gemeenteleden dat de diaconie er is voor iedereen, niet alleen voor kerkleden. Gemeenteleden kunnen samen met iemand die steun nodig heeft contact opnemen met de diaconie, wat de drempel kan verlagen.

Werk samen met organisaties zoals wijkteams, huisartsen, scholen of sportclubs. Bespreek hun ervaringen en maak doorverwijzen naar de diaconie mogelijk. Gebruik hierbij de checklist organisaties in de buurt en de tips gespreksvoering met sleutelfiguren.

Risicogroepen herkennen
Weet wie kwetsbaar is, zoals asielzoekers, alleenstaande ouders, werklozen, gezinnen met één inkomen, mensen met een chronische ziekte en ouderen. Check ook de armoedecijfers bij jou in de buurt. Statistische gegevens over je wijk zijn te vinden via:

Let ook op levensgebeurtenissen (scheiden, overlijden, werkverlies) die financiële nood kunnen veroorzaken. Neem contact op bij dergelijke gebeurtenissen en vraag: red je het wel? SchuldHulpMaatje ontwikkelde bij verschillende levensgebeurtenissen materiaal dat je kunt gebruiken om hier aandacht aan te geven

Zichtbaar en bereikbaar zijn

Communiceer helder, bijvoorbeeld via flyers of lokale media. Gebruik eenvoudige taal, zoals “Hulp bij geldzorgen” in plaats van “Diaconaal noodfonds”.
Deel concrete hulpvragen tijdens de collecte, zoals bijvoorbeeld 'We hebben een fiets nodig of een bed voor…' En deel daarna de resultaten.
Sluit aan bij bestaande activiteiten en maak jezelf bekend als vrijwilliger. Het voordeel hiervan is dat je makkelijk nieuwe mensen leert kennen en niet zelf allerlei extra activiteiten moet regelen, je houdt hierdoor tijd om aandacht te geven aan de mensen die er komen.

Taboe doorbreken
Over geldzorgen praten is lastig. Help gemeenteleden om dit gesprek aan te gaan, zowel binnen de kerk als met anderen. Spellen zoals en Taboedoorbrekers en Kanzenbord van SchuldHulpMaatje kunnen hierbij helpen.

Achtergrondartikel: Hoe kom je als diaconie armoede op het spoor?

3. Keuzes maken en uitvoeren

Kies uit de mogelijkheden met de uitkomsten van je kennismaking met het netwerk en de sleutelfiguren. Houd hierbij ook rekening met wat je als geloofsgemeenschap in huis hebt (waar zijn mensen goed in, wat doen ze al, wat willen en kunnen ze graag). Je kunt om dit in kaart te brengen deel 1 in de startgids Kerk in de buurt

€ = klein budget, je bepaalt zelf hoeveel.
€€ = groter budget nodig.

	*Voor wie*	*Tijdsduur*	*Budget*	*Hoe*
Actie Vakantietas	Kinderen in armoede	Kortdurend	€	Stappenplan Actie Vakantietas
Buurtkast maken	Mensen in armoede	Langdurig	€	Zie site Buurtkastjeskaart
Individuele hulpverlening	Mensen in armoede	Kortlopend	€	Stappenplan individuele hulpverlening
Inzamelpunt Voedselbank	Mensen die bij de voedselbank komen	Doorlopend	€	Wordt jouw kerk inleverpunt voor de Voedselbank?
Levenskruispunten	Mensen op kruispunten in hun leven (preventie van schuld en armoede)	Langdurig	€	Red je het wel? van Schuldhulpmaatje
Noodfonds oprichten	Mensen in armoede	Langdurig	€€	Kerkelijk noodfonds oprichten
Ontmoeting organiseren of faciliteren	Iedereen die op zoek is naar contact/netwerk	Doorlopend	Afhankelijk van je werkwijze	Bijvoorbeeld Kerk in de buurt. Denk aan een huiskamer van de wijk, een ontmoetingstuin, buurtsoep.
SchuldHulpMaatje starten of maatje worden	Mensen met schulden	Langdurig	€€	SchuldHulpMaatje en PG

4. Samen aan de slag!

Verdieping door wederkerigheid stimuleren en ervaren Voor de Protestantse Kerk staan in de relatie met mensen in armoede gelijkwaardigheid en wederkerigheid centraal. Door verbinding te leggen met mensen in armoede, kun je niet vóór mensen aan de slag, maar samen met hen optrekken. Je zult dan ervaren dat je veel met elkaar te delen hebt.

In deze video legt theoloog Sam Wells uit hoe Jezus het grootste gedeelte van zijn tijd gaf aan het zijn met mensen in plaats van het werken voor mensen.

Via de activiteiten die je organiseert kan het komen tot echte ontmoeting die voor iedereen verrijkend is. Wil je een keer reflecteren op je eigen diaconale werk en de manier waarop jullie dat doen, dan vind je daar hier een handleiding voor.

En nog wat tips vooraf:

Wel doen:

Niet doen:

Zie elkaar in de eerste plaats als medemens en behandel elkaar met respect.
Respecteer elkaars privacy, vraag je dus af hoeveel je bijvoorbeeld wilt weten van iemands financiële situatie.
Vraag vooral wat iemand nodig heeft, laat de regie bij de ander.
Organiseer activiteiten die uitgaan van wat mensen in huis hebben en wat ze zelf kunnen doen. Ga liever samen koken en eten dan voor anderen koken, bijvoorbeeld.
Vraag waar mensen goed in zijn, wat ze graag zouden willen inbrengen, wat ze lekker eten vinden, van welke muziek ze houden. Zoek in het gesprek de gelijkwaardigheid, benadruk de overeenkomsten (mijn hobby’s zijn ... wat zijn jouw hobby’s?), niet de verschillen.
Lees boeken die je meer leren over armoede en die geschreven zijn door mensen die weten wat dat is, zoals Armoede uitgelegd aan mensen met geld van Tim ’S Jongers.
Leer omgaan met het ongemak dat de ontmoeting tussen mensen in meer en minder bevoorrechte posities met zich meebrengt. Ook al streef je naar wederkerigheid, er is ook sprake van ongelijkheid, wanneer iemand voor zijn eerste levensbehoeften afhankelijk is van anderen.

Je laten leiden door vooroordelen die je zelf over mensen in armoede hebt of die in de maatschappij gangbaar zijn.
Termen gebruiken die geen recht doen aan mensen, zoals ‘armen’, taal gebruiken die vooral mensen wegzet als hulpbehoevend. Let ook op met woorden als ‘armoedebestrijding’, omdat veel van wat kerken kunnen doen, vooral te maken heeft met – ook noodzakelijke – armoedeverzachting.
Op de stoel van de professional gaan zitten (specialistische hulp en schuldhulp moet je aan professionals overlaten).
Stel niet te veel (directe) vragen, de ander kan dan zelf bepalen wat hij/zij wil delen.