Wat maakt het gesprek over Israël en Palestina zo lastig in de kerk, en wat kun je daaraan doen?
Het gesprek over Israël en Palestina is zo lastig omdat de discussies die erover ontstaan vaak zo emotioneel en verhit zijn. De meningen lopen volledig uiteen. We beroepen ons op dezelfde Bijbel maar komen op verschillende standpunten uit. Bovendien raakt het aan vragen rond identiteit. Het raakt aan wie we willen zijn, waar ons theologische en vaak ook politieke hart ligt.
De standpunten radicaliseren, men luistert niet meer naar elkaar en spreekt elkaars taal vaak ook niet meer. En omdat de verschillende standpunten te maken hebben met de vraag hoe je iets van Gods handelen kunt herkennen (wordt Gods hand zichtbaar in wat er gebeurt met het Joodse volk of juist niet ...?), worden discussies hierover vaak erg fel.
De een zegt: “Hoe kun je voorbijzien aan het wonder van het weer en nog steeds bestaan van de staat Israël?” De ander: “Hoe kun je de ogen sluiten voor de genocide die nu wordt uitgevoerd door de staat Israël onder het Palestijnse volk?” De een zegt: “God heeft zijn volk dit land beloofd, daarom heeft Israël er recht op, en mogen ze het niet meer opgeven!” De ander: “De manier waarop Israël gebieden bezet heeft en houdt is zonde!” De een zegt: “Lees de profetieën, en zie hoe ze worden vervuld!” De ander: “Luister naar de profeten, en hoor hoe ze oproepen tot gerechtigheid!”
Voormalig scriba Arjan Plaisier beschreef dit in het boek Meervoudig verbonden, Nieuwe perspectieven op vragen rond kerk, Israël en Palestijnen (pag. 79) als volgt: De kerk wordt van twee kanten met grote stelligheid en voorzien van theologische argumenten of begrippen opgeroepen te kiezen. Hier geen gehoor aan geven wordt al snel uitgelegd als ongehoorzaamheid aan God. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gesprek over deze zaak zo snel een hoog emotioneel gehalte krijgt. Er zou veel gewonnen zijn wanneer deze druk zou verdwijnen, en er daardoor over het Israëlisch-Palestijnse conflict genuanceerder en gematigder gesproken zou worden.
Dat laatste wordt door Simon Schoon in het boek Geloven in de dialoog (pag. 120) als volgt verwoord: Er zijn geen gemakkelijke oplossingen aan te dragen voor het Israëlisch-Palestijnse conflict. Uiteraard wedijveren zowel Israëli's als Palestijnen om de onvoorwaardelijke sympathie van kerken en christenen, maar de kerk heeft allereerst de taak om te luisteren, om de botsende verhalen aan te horen, zowel van Joden als Palestijnen. Om plekken te creëren waar de angsten van beide kanten ter sprake kunnen komen. Zowel de angsten van Israël voor Iran, voor Hezbollah en Hamas, als de angsten van Palestijnen voor de bezetting, de sluipende annexaties en de voldongen feiten van de kolonisten.
Hoe werkt polarisatie?
Eerst even wat theorie over de dynamiek van polarisatie. We baseren ons hier op het denkkader van polarisatie-expert Bart Brandsma.
Voorvraag: is polarisatie altijd slecht?
Nee, aan grote veranderingen in de samenleving gaan bijna altijd periodes van polarisatie vooraf. Dat wat normaal is, de status quo, verandert niet zomaar: daarvoor heb je mensen nodig die de boel op scherp zetten. Dat brengt juist beweging en het gesprek op gang. Denk bijvoorbeeld aan de afschaffing van de slavernij, de strijd om het vrouwenkiesrecht en de afschaffing van apartheid in Zuid-Afrika.
Jezus zette dingen ook op scherp. Hij ging eten bij een tollenaar, joeg kooplui de tempel uit, stelde onrecht aan de kaak en ging zonder vrees het gesprek aan met zijn tegenstanders. Maar polarisatie kan ook escaleren en daarmee een bedreiging worden voor de samenleving. We spreken dan van extreme polarisatie. Brandsma geeft het voorbeeld van de Verenigde Staten waar Democraten en Republikeinen lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan. Er is geen midden meer. De dialoog is verdwenen.
Wat is polarisatie?
Polarisatie is een gedachteconstructie waarin ‘wij’ tegenover ‘zij’ komt te staan. Je zet je af tegen de ander, waarmee je je eigen identiteit versterkt. In de Nederlandse samenleving zien we dit bijvoorbeeld in de tegenstelling volk versus elite. Of rond dit onderwerp: de ‘christenzionist’ tegenover de ‘Israëlhater’. Die tegenstelling hoeft niet automatisch te ‘kloppen’. Waar het om gaat is dat we de tegenstelling in onze gedachten creëren. Polarisatie is daarmee ook moeilijk meetbaar.
Bij polarisatie is tevens sprake van sterke gevoelsdynamiek. Feiten en argumenten doen er maar in beperkte mate toe. Het gaat erom hoe je het zegt en wie je bent. Polarisatie speelt zich af in de onderbuik. Emoties als angst en bedreiging spelen een belangrijke rol.
Tot slot heeft polarisatie brandstof nodig om gevoed te blijven. Personen die de polarisatie aanjagen zijn vaak actief op sociale media of met ingezonden brieven of opinieartikelen in de krant.
Welke rollen zijn er?
- Pushers: Zij zijn het meest zichtbaar, hebben veelal geen last van twijfel. Hun communicatiestijl is de monoloog. Zij leveren de brandstof in polarisatie.
- Joiners: De mensen die één van de twee kampen kiezen. Ze liken, delen en steunen de pushers, maar laten ook weten dat ze wat gematigder zijn dan de pushers: ‘Ik ben het niet helemaal met hem/haar eens, maar hij/zij heeft wel een punt…’. Joiners houden van discussie.
- Het stille midden: Deze mensen voelen polarisatiedruk van de pushers om een kant te kiezen, maar blijven om uiteenlopende redenen weerstand bieden (bijvoorbeeld omdat ze andere dingen aan hun hoofd hebben, bewust kiezen voor het midden of vanwege hun professie een neutrale rol willen innemen, zoals agenten, burgemeesters, predikanten en docenten).
- Bruggenbouwers: Zij stellen zich op boven de polen en willen begrip kweken om de polarisatie op te heffen. Geloven in dialoog, gesprek en verbinding. Soms levert dat meer brandstof en voeden de bruggenbouwers polarisatie.
- De zondebok: Als de polarisatie maximaal is, wordt er een zondebok gezocht. Dat kan de bruggenbouwer zijn of het stille midden.
Hoe kun je met polarisatie omgaan?
- Ga op zoek naar wat het ‘midden’ bezighoudt. Wat zijn hun vragen en dilemma's? We weten vaak niet wat er in het midden leeft. Ga met hen in gesprek. Een gespreksavond in de gemeente leent zich hier goed voor. Nodig de middengroep bewust uit, ze bieden zich niet als vanzelf aan. De flanken komen vaak eerder op dit soort bijeenkomsten af.
- In het midden laat je je door verschillende kanten raken. Het vraagt om een kwetsbare houding. Je moet het met de dilemma’s zien uit te houden. Kom niet met oplossingen maar neem de worsteling serieus (bijvoorbeeld: Joodse Israëliërs zijn bang hun land kwijt te raken, maar Palestijnen net zo goed).
- Luister en stel vragen. Wees nieuwsgierig naar de ander: reageer niet met een mening maar stel vragen. Waarom is dat belangrijk voor jou? Wat is je zorg? Wat maakt dit voor jou een probleem? Kun je me uitleggen hoe dat zit?
- Durf iets nieuws te leren. Dat is ook spannend en kwetsbaar, want wie weet kom je tot de conclusie dat je je mening moet bijstellen.
Zie ook:
Wat leert de Bijbel ons over het uithouden in de spanning (polarisatie)?
In Handelingen 15 zien we een vroeg polariserend conflict over de besnijdenis van heidenen/niet-joden. De discussie was fel, maar leidde niet tot een breuk. De apostelen en de leiders in de vroege beweging van Jezus kwamen tot een gedragen besluit, onder meer door het werk van Gods Geest onder niet-joden serieus te nemen.
In 1 Korintiërs 12 schrijft de apostel Paulus over eenheid in verscheidenheid. Het ‘elkaar vasthouden in Christus’ betekent dat we, ondanks verschillen, verbonden blijven door onze gezamenlijke relatie met Hem. Christus is groter dan onze meningsverschillen.
Filippenzen 2 is een oproep tot eensgezindheid binnen de christelijke gemeente. Maar hoe doe je dat? Een belangrijk kenmerk daarbij is bescheidenheid. Handel niet uit geldingsdrang of eigenwaan, maar acht de ander belangrijker dan jezelf. In navolging van Christus, die de gestalte van God had, maar ervoor koos de gestalte van een mens aan te nemen.
Wat kun je als gemeente doen?
Het allerbelangrijkste is: wees betrokken op wat er speelt in Israël en Palestina. De neiging is om het onderwerp vanwege de polarisatie en de heftige emoties maar te mijden. Doe dit juist niet. Verdiep je met elkaar in wat er speelt en wat dit ons vandaag te zeggen heeft als christenen. Zoek de dilemma’s op. Zie hier concrete voorbeelden hoe je dit vorm kunt geven in de gemeente.