2018. Dat betekent dat het dit jaar 400 jaar geleden is dat de Dordtse Synode bij elkaar kwam. Een internationaal gezelschap van protestantse theologen ging daar in debat over een verschil van mening in de Nederlandse kerken. De spanningen rond dit verschil waren zo hoog opgelopen dat een burgeroorlog dreigde, en dat terwijl men ook met Spanje nog in oorlog was.
Er moest een knoop worden doorgehakt, vonden niet alleen de kerkleiders, maar ook de Staten Generaal. Die bepaalde dat er een Synode plaats moest vinden waar het geschil zou worden beslecht. Het was een internationaal gezelschap dat in Dordt bij elkaar kwam. Er waren delegaties uit Duitsland en Engeland. Ook de Franse protestanten waren uitgenodigd, maar de banken die voor hen bestemd waren bleven leeg, omdat het hun niet toegestaan werd Frankrijk uit te reizen.
Waar ging het nu eigenlijk over in Dordt? Wat was dat voor een kwestie die de gemoederen zo kon verhitten? Theologisch gezien ging het om de vraag:
Is geloof een menselijke keuze, of is het een gave van God?
Of, om het in woorden van onze tijd te zeggen:
Is geloof maakbaar?
Voor de mondige mens, die zich meer en meer van zijn mogelijkheden bewust begon te worden, was het verleidelijk om te zeggen dat geloof op een menselijke beslissing berust. Geloof als een overtuiging waarvoor men kiest, zoals men ook voor een beroep of – ethisch – voor een manier van leven kan kiezen. Een opvatting die ook in de Nederlanden breed werd aangehangen en door respectabele geesten als Coornhert en Spiegel werd gepropageerd, en die ook in de kerk invloed ging krijgen.
Toch riep deze gedachte, in zijn consequenties doorgetrokken, niet alleen instemming, maar ook verzet op. Natuurlijk is geloven kiezen voor God, maar is geloof niet méér dan een menselijke keuze? Is geloof niet – net als liefde – iets dat ons overkómt? Iets waar je je zelf over verwondert? Ja, natuurlijk volgt daar ook een keuze op. Liefde is ook kiezen voor je geliefde. Maar het diepste, dat wat aan die keuze voorafgaat, is een geheim waar je geen greep op krijgt.
Het mooiste, dat wat je leven te diepste bepaalt, het beslissende, dat overkómt je.
De Dordtse Leerregels – het geschrift waarin de synode haar eindoordeel formuleerde – spreken in bevlogen woorden over wat er gebeurt als Gods liefde het hart raakt: God opent het hart dat gesloten is. Wat hard is maakt Hij zacht. Het ‘onbesneden’ hart legt Hij bloot en maakt het gevoelig voor zijn liefde. Wat dood is maakt Hij levend. Wat boos is maakt Hij goed. De mens die het kwade wil beweegt Hij tot het goede. Dat is wat er met een mens gebeurt als de boodschap van Gods liefde bij hem binnendringt. En dan kan hij niets anders dan daar ja tegen zeggen, en je ook tegen Christus in wie Gods ons zijn liefde laat zien. Een ja uit vrije keuze want liefde kent geen dwang, al blijft het een wonder dat het je is overkomen.
[Tekst gaat verder onder kader]
|
Geloofsbelijdenis Protestantse Kerk In haar vieren, haar spreken en haar handelen belijdt de Protestantse Kerk in elke tijd en in elke situatie opnieuw dat Jezus Christus Heer en Verlosser van de wereld is. Zo roept ze op tot vernieuwing van het leven in cultuur, maatschappij en staat. Dit Protestantse Kerk doet dit in gemeenschap met de belijdenis van het voorgeslacht, zoals die is verwoord: in de Apostolische geloofsbelijdenis, de Geloofsbelijdenis van Nicea en de Geloofsbelijdenis van Athanasius waardoor de kerk zich verbonden weet met de algemene christelijke Kerk. in de (Onveranderde) Augsburgse Confessie en de Catechismus van Luther - waardoor de kerk zich verbonden weet met de lutherse traditie in de Heidelbergse Catechismus, de Catechismus van Genève en de Nederlandse Geloofsbelijdenis met de Dordtse Leerregels - waardoor de kerk zich verbonden weet met de gereformeerde traditie. De kerk erkent de betekenis van de Theologische Verklaring van Barmen voor het belijden in het heden. De kerk erkent met de Concordie van Leuenberg dat de lutherse en gereformeerde tradities door een gemeenschappelijk verstaan van het Evangelie bijeenkomen. |
Over dat wonder ging het in de synode. Natuurlijk heeft men daaromheen ook veel geredeneerd. Bijvoorbeeld over hoe je over mensen moest denken die zulke dingen niet ervoeren. Had God hen níét lief? Verwierp Hij ze en waren ze voor eeuwig verloren? Zulke vragen besprak men ook in Dordt. Het kost theologen moeite om voor het wonder van de liefde halt te houden.
Ook ná de synode zijn er nare dingen gebeurd. Uitsluiting van tegenstanders en tijdelijk zelfs vervolging. Zo ging dat in een tijd dat geloof en politiek nauw met elkaar waren verbonden.
Toch hangen de vragen waar het in Dordt over ging nog steeds in de lucht. Hoe maakbaar is een samenleving? Hoe maakbaar is het menselijk leven? Hoe maakbaar zijn religie en geloof? Gaat het daarin enkel om menselijke keuzes, of moeten we naast de keuzes die wij maken, en misschien ook wel dwars door onze keuzes heen, niet ook rekenen met wat ons kan overkómen? En zou wat ons overkomt niet het wonder van Gods liefde kunnen zijn? Als we tegen de grenzen van ons menselijk kunnen aanlopen en de twijfel slaat toe, kunnen we voor zulke dingen weer gevoelig worden.
De synode heeft nog wat meer gedaan dan discussiëren over deze vragen. Zij heeft een kerkorde voor de Nederlandse protestantse kerken opgesteld, die het zo’n 200 jaar uit zou houden. Zij heeft ook beslist dat de Bijbel uit de oorspronkelijke talen vertaald zou worden in het Nederlands en een commissie samengesteld die voor die vertaling zorg zou dragen. Dat leverde in 1637 de Statenvertaling op, die – naast de vertalingen die in de 20e en 21e eeuw verschenen – tot in onze tijd wordt gelezen. Een kerkvergadering dus die wat tot stand heeft gebracht. Reden om er na 400 jaar weer eens aan te denken.
Auteur: Dr. John van Eck. Hij studeerde klassieke taal- en letterkunde (promotie) en theologie. Van 1981 tot 2008 werkte hij als legerpredikant namens de Nederlandse Hervormde Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland.
Ode aan de synode
Op 10 november a.s. opent Koning Willem-Alexander in de Augustijnenkerk in Dordrecht de jubileumviering 400 jaar Nationale Synode (1618-1619) onder de titel ‘Ode aan de Synode’. Daarna volgen 180 dagen met activiteiten, evenementen en exposities. Meer informatie vindt u op www.synode400.nl.
[Over de afbeelding: Rechts achterin zijn de lege banken te zien die voor de Fransen bestemd waren. Onder de balken zijn draden te zien waaraan belletjes verbonden waren waarmee delegatieleden zich konden melden als ze wat in te brengen hadden. Vooraan zien we het publiek. De synode was openbaar.]
Gerelateerd:
