Onlangs verscheen het Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen. Het boek helpt christenen om in de eigen spiegel te kijken: hoe komen wij onze vooroordelen op het spoor?
In een speciale presentatie met een seminar en een publieksevenement door het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) was een van de samenstellers van het Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen, de Joodse nieuwtestamentica Amy-Jill Levine, te gast. Wat dit boek bijzonder maakt, is dat het niet alleen tal van korte toelichtende commentaren en notities bevat op alle teksten van het Nieuwe Testament, maar ook tal van korte, informatieve artikelen. Onder meer over Jezus in joods perspectief, over het concept ‘naaste’ in de joodse en christelijke ethiek, het jodendom en de joodse identiteit, en besnijdenis. Zo word je ingewijd in de complexe samenleving van het 1e-eeuwse jodendom, met lijnen naar het heden. De Joodse auteurs respecteren de verschillende christelijke leeswijzen, er worden geen dogma's aangevallen of afgewezen. Wel wordt kort verteld hoe bepaalde begrippen en woorden vanuit het 1e-eeuwse jodendom en het latere rabbijnse jodendom gelezen kunnen worden.
Dat dit Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen verschijnt in het Nederlands is om verschillende redenen belangrijk.
Gesprek en ontmoeting
Het boek is een bijdrage aan het voortgaande gesprek tussen joden en christenen, waartoe ook de kerkorde van de Protestantse Kerk oproept. Daar staat dat we als Protestantse Kerk ons uitstrekken naar de komst van Gods koninkrijk en dat we daarbij delen in de aan Israël geschonken verwachting (I,2). Even verderop wordt de roeping tot onopgeefbare verbondenheid met Israël verwoord (I,7). Juist in deze tijd roept deze formulering veel op, van instemming tot verzet. Dit laatste omdat dit artikel de associatie zou oproepen om kritiekloos achter de staat Israël te gaan staan. Dit Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen is een bijdrage aan het voortgaande gesprek hierover. Joodse nieuwtestamentici lazen mee. De spannende vraag aan ons is of wij anders gaan lezen als we met hun blik meekijken.
Meerdere perspectieven
Daarnaast nodigt het boek uit tot verschillende perspectieven op nieuwtestamentische teksten. De redacteuren Amy Jill-Levine en Marc Zwi Brettler zijn tevens de auteurs van The Bible with and without Jesus. Zij werpen in dat boek licht op Bijbelse teksten die in verschillende tijden en in verschillende tradities op meerdere manieren worden uitgelegd. Zij kiezen niet voor één bepaalde lezing die de ware zou zijn. Elke lezing die kan bogen op een bepaalde beproefde traditie - joods, rooms-katholiek, orthodox, protestants - heeft haar eigen zeggingskracht. Dit Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen zou je op dezelfde manier kunnen lezen. Niet: ‘zo moet het uitsluitend’ maar: ‘zo kan het blijkbaar ook, en wat zegt dat dan over mijn christelijke manier van lezen?’ Die meerdere perspectieven nodigen uit tot een joods-christelijk gesprek dat we in Nederland nog maar mondjesmaat voeren. Dat kan ermee te maken hebben dat het een belast verleden en heden met zich meetorst: dat van anti-judaïsme en antisemitisme.
Vergroten sensitiviteit voor anti-joodse beelden
Als derde vergroot het boek de sensitiviteit om anti-joodse beelden op het spoor te komen, en helpt daarbij in de strijd tegen het hedendaagse antisemitisme. In de beeldvorming binnen en buiten de kerken komen farizeeën er niet al te best vanaf. Ondanks nieuwe exegeses zien velen hen als huichelaars, muggenzifters, letterknechten, wettisch, star. Amy-Jill Levine vertelde dat überhaupt de allereerste vermelding van farizeeën in het Nieuwe Testament is en pas later in de rabbijnse literatuur. Farizeeën worden daar gezien als de voorlopers van het rabbijnse jodendom. Historici wijzen erop dat farizeeën dicht bij mensen stonden en religieuze concepten vertaalden naar de eigen tijd. Het Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen maakt ons alert op de anti-Joodse beelden, en vertelt hoe je anders tegen bijvoorbeeld farizeeën aan zou kunnen kijken.
Kerk kiest positie tegen antisemitisme
Nieuwe leeswijzers tegen anti-joodse beelden helpen om het huidige antisemitisme tegen te gaan. In de hedendaagse bewustwording van antisemitisme en de strijd ertegen heeft de Protestantse Kerk zich hier in het recente verleden op diverse manieren over uitgesproken.
- In 2016 nam ze afstand van de anti-Joodse uitspraken van Martin Luther, in navolging van veel lutherse kerken.
- In 2019 kwam er een gezamenlijk verklaring met de Rooms-Katholieke Kerk tegen antisemitisme.
- In 2020 kwam er de protestantse verklaring over erkenning van schuld en verantwoordelijkheid t.a.v. de Joodse gemeenschap in Nederland. De intentie werd uitgesproken ‘alles te doen wat mogelijk is om de joods-christelijke relaties verder uit te laten groeien tot een diepe vriendschap van twee gelijkwaardige partners, onder andere verbonden in de strijd tegen het hedendaagse antisemitisme.’
- In 2023 sprak de generale synode zich onomwonden uit tegen het toenemende antisemitisme, als direct gevolg van de terreuraanslag van Hamas op 7 oktober en de daaropvolgende oorlog tussen Israël en Hamas.
- In november 2024 aanvaardde de generale synode de notitie ‘Uw Koninkrijk kome. Als pelgrims onderweg met Joden en Palestijnse christenen’: ‘Het is belangrijk en ook een roeping van de kerk om naast de Joodse gemeenschap in Nederland, in Israël en elders te staan en solidair te zijn met onze Joodse partners in Israël, en voor hen op te komen, zeker in tijden waarin zij onder druk staan vanwege antisemitische bedreigingen of aanslagen. Dat is de kerk aan zichzelf verplicht, vanwege geloof, theologie, geschiedenis en context.’
Dit Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen helpt om in de eigen spiegel te kijken. Hoe komen wij onze vooroordelen op het spoor en hoe gaan we elkaar als mensen naar Gods beeld zien, zonder karikaturen van elkaar te maken?
Dit artikel is geschreven door Eeuwout Klootwijk, wetenschappelijk beleidsmedewerker voor Kerk en Israël/Joods-christelijke relaties bij de dienstenorganisatie en predikant in Vught.
Foto: NBG/Willem Jan de Bruin
