“Ik woon dicht bij de kerk maar ik was er nog nooit in geweest. Ik vind het hier mooi, mag ik nog eens terugkomen?” Het was de reactie van een van de kinderen, die tijdens een excursie de kerk om de hoek bezocht.
De kerk als plaats om te leren
Tijdens de vakanties lopen de kinderen met hun ouders als toerist nog wel eens een kerk binnen. Maar voor veel kinderen is de kerk om de hoek een vreemd en onbekend gebouw.
Dit kerkgebouw heeft echter de kinderen van alles te bieden. Het kan hen helpen de geschiedenis van ons land beter te begrijpen. Het leert hen over de plaats van religie in onze samenleving. Het brengt hen in aanraking met allerlei kunstvormen en het laat hen nadenken over allerlei symbolen. Kortom, het kerkgebouw om de hoek kan op allerlei manieren bijdragen aan het bereiken van kerndoelen in het basis- en voortgezet onderwijs. Dit is de reden dat veel schoolleiders en leraren, zowel uit het christelijk als uit het openbaar onderwijs, graag met hun leerlingen op excursie naar een kerk gaan.
Een rijke leeromgeving
Geloofsgemeenschappen hebben met hun kerkgebouw vanuit cultureel en burgerschapsperspectief goud in handen. In elke kerk is veel te zien: gebrandschilderde ramen, kunstwerken, symbolen, de preekstoel en een gedachtenishoek. Al is er alleen maar een liturgisch centrum, in elk kerkgebouw zijn tal mogelijkheden om de kinderen te laten verwonderen, te laten ontdekken en te ervaren. Daarom kan ieder kerkgebouw bijdragen aan de vorming van leerlingen.
Een gids vertelt
Wat doe je als er 30 kinderen bij jou in de kerk op bezoek komen? Meestal wordt er tijdens een excursie een speurtocht gedaan of geeft een gids allerlei informatie. Dit is echter niet voor alle kinderen een manier, die hen aanspreekt. Daarnaast raakt het op deze manier niet aan hun eigen leven. Kinderen doen wel kennis op over het gebouw, maar deze kennis heeft in veel gevallen niets te maken met hun eigen leven. De ervaring leert dat ze dat, wat ze op deze manier in de kerk geleerd hebben snel vergeten zijn. Maar hoe kan het dan nog meer?
Essentieel en existentieel
Het kerkgebouw biedt zoveel meer mogelijkheden. De kerk is een cultureel en vaak een historisch gebouw, maar het is ook een gebouw waar mensen God ervaren of spirituele ervaringen hebben. Hoe kun je excursie zo inrichten dat hier ook aandacht voor is?
Wiena Ridderikhof ontwierp een excursie volgens de principes van de kindertheologie. Het didactisch uitgangspunt hierbij is dat kinderen zoveel mogelijk zelf ontdekken wat essentieel is voor kerken en wat mensen (en dus ook leerlingen zelf) existentieel met kerken hebben.
Op ontdekkingstocht
Toen Wiena zelf als docent godsdienstig vormingsonderwijs een excursie naar de kerk organiseerde, deelde ze het programma in in verschillende onderdelen. Hieronder volgt een korte samenvatting van haar programma.
Laat de kinderen allemaal de kerk in komen. Geef hen even de tijd het gebouw in zich op te nemen, voordat ze in een kring gaan zitten. Ga met hen in gesprek over de vraag: “Waarom bouwen mensen kerken?” Door deze vraag denken de kinderen na over de waarde die kerken voor mensen hebben.
Laat de kinderen allemaal een ‘kijker’ uitkiezen, zoals een zaklantaarn, verrekijker, vergrootglas, kartonnen koker of fototoestel. Hiermee gaan ze letterlijk op ontdekkingstocht door de kerkzaal. De kinderen lopen in stilte door de kerkzaal en hebben hierbij de volgende opdracht meegekregen: “Kies uit wat je ziet een voorwerp dat je heel bijzonder vindt. Iets waar je langer bij stilstaat.”
Na ongeveer 10 minuten komen alle kinderen terug in de kring. Ze krijgen een klein blaadje. Hierop tekenen ze wat hen het meest aansprak of wat zij het belangrijkste vonden.
Ga aan de hand van de tekeningen met de kinderen in gesprek. Je kunt hierbij bijvoorbeeld de volgende vragen* gebruiken:
- Wat is voor jou het belangrijkst wat je hebt gezien en waarom?
- Wat kunnen we in deze ruimte beslist niet missen of wat kunnen we juist wel missen?
- Dit gebouw heeft veel met God te maken. Hoe en waar kun je dat volgens jou zien of ervaren?
- Waar gaat het in deze kerk over jou of over jouw familie?
Moedig de kinderen hierbij aan om in dialoog op elkaar te reageren en elkaar ideeën, antwoorden, mogelijkheden en vragen te geven.
Wiena is enthousiast over deze manier van werken tijdens een kerkexcursie: “Door op deze manier te werken, ga je verder met de kinderen dan hen interessante weetjes meegeven. Je laat hen ontdekken welke waarde de kerk heeft. Ik zie de excursie dan ook als een missionaire kans.” Niet alleen Wiena is enthousiast. Een groepsleerkracht vertelde dat ze de excursie bijzonder gewaardeerd had. Ze leerde haar leerlingen op een heel andere manier kennen.
Meer lezen?
De excursie van Wiena is uitgebreid beschreven en gefilmd in het volgende boek: Valstar, J. , Willems, M. , Kuindersma, H. , Borre, C. , Buttner, G. (2015). God is buiten de tijd. Kindertheologisch leren kijken. Amersfoort: Kwintessens.
