Interview
Interviews met deskundigen op verschillende gebieden binnen en buiten de Protestantse Kerk.
Open en gastvrij’, welke gemeente wil dat niet zijn? Toch is gastvrijheid niet vanzelfsprekend. Paula de Jong, gemeentepredikant in de Nieuwendammerkerk in Amsterdam-Noord, wijdde er een masterscriptie aan. “Voor mij is gastvrijheid een sleutelwoord om met elkaar in gesprek te raken over wie je als gemeente wilt zijn.”
Paula de Jong (1985) haalt in haar masterscriptie over ‘gastvrijheid in kerken’ dit thema weg uit de sfeer van vanzelfsprekendheid en goede bedoelingen. De Jong: “Veel gemeenten ontvangen bovengemiddeld veel verschillende soorten mensen. Dat is de lol van de kerk, een reden om de Heer te loven en te prijzen. In de kerk ontmoet je mensen met een totaal ander verhaal, verbonden met het verhaal van God.”
Zijn gemeenten zo gastvrij als ze zeggen?
De Jong: “Wil je het eerlijke antwoord? Als je zegt open en gastvrij te zijn, heb je kennelijk een idee wat je daarmee bedoelt. Vaak onderken je niet dat je daarmee een set ongeschreven regels hanteert die ook mensen uitsluit. De uiterlijke vorm is goed geregeld: een protocol om nieuwe mensen te verwelkomen, gastvrouwen en -heren, koffie. Het is fijn om als nieuwkomer begroet te worden: goed dat je er bent! Zodra je actiever mee gaat leven, loop je tegen grenzen aan en gaat het schuren. De gast geeft aan iets nodig te hebben, de gastheer heeft dat niet in huis of voelt er niet voor. Wat dan?
Voor mij is gastvrijheid een sleutelwoord om met elkaar in gesprek te raken over wie je als gemeente wilt zijn. Er bestaat geen blauwdruk voor gastvrijheid. Elke gemeente zoekt daarin een eigen weg. Op zijn best ben je ontvankelijk voor wat gasten en vreemden je vertellen, leer je kijken naar je eigen opstelling. Soms staat er namelijk, meestal onbewust, een deur tussen jou en de ander. Dat kan legitiem zijn, maar kan die deur ook open?”
Zijn er grenzen aan gastvrijheid?
“Ik werkte in de Nassaukerk in Amsterdam, waar het al jaren gaat over mogelijkheden en grenzen van gastvrijheid. Door het inloophuis bij de kerk waren we gewend allerlei mensen over de vloer te krijgen. Toch blijft het ongemakkelijk wanneer er tijdens de zondagse viering iemand binnenkomt die zwaar onder invloed is. Dat kan leiden tot gevoelens van onveiligheid bij de kerkgangers.
De Nassaukerk leerde zichzelf te bevragen: wat kan wel, wat niet, waar liggen grenzen? Zo ontstaan heldere regels, zoals: je bent de hele week van harte welkom, maar als we zondag om half elf kerkdienst houden, dan ben je er nuchter of je blijft weg.
Soms blijk je helemaal niet zo gastvrij te zijn als je gehoopt had. Daar zou je je voor kunnen schamen omdat het niet christelijk zou zijn. Het is niet anders: wij mensen hebben een tekort, God niet. Verschillen tussen mensen uiten zich in de ruimte die je anderen wel of niet geeft. Iedereen heeft grenzen. Het probleem ontstaat wanneer wij die grenzen zien als door God gegeven, een principe, een geloofszaak. Alleen God heet ons allen welkom. Dat is te hoog gegrepen voor ons mensen.”
Even praktisch.
“Kerken willen gastvrij zijn voor kinderen. Dat zit in kleine dingen: lage haakjes om zelf hun jas op te hangen, een verkleinbril voor het toilet, een opstapje bij het fonteintje. Datzelfde geldt voor blinden, doven, mensen in een rolstoel. Een liturgie in braille, werkende ringleiding, geen drempels. Soms vermijden mensen het koffiedrinken na de dienst, omdat lawaai voor hen elk gesprek verhindert. Op deze praktische zaken valt een wereld te winnen.
Wil je weten wat nodig is? Luister dan naar je gast. Ik was op Iona, een kloostereiland voor de Schotse westkust. Daar kwam een blinde vrouw werken als vrijwilliger. Zij maakte er een stevig punt van dat ze zo veel obstakels tegenkwam, terwijl de gemeenschap beweert open te staan voor iedereen. Het is beslist ongemakkelijk als iemand het spanningsveld blootlegt tussen wat je zegt en wat je doet.”
Wat zegt de Bijbel over gastvrijheid?
“In het klassieke verhaal over gastvrijheid ontvangt Abraham drie gasten, van wie tot op vandaag de identiteit onduidelijk is. In het Hebreeuws is er geen equivalent voor ons woord gastvrijheid. Er zijn wel woorden voor het vreemde, de vreemdeling. Gastvrijheid is een manier waarop je omgaat met dat wat jou in je essentie bedreigt.
Het verhaal van Abraham legt bloot dat wij onherroepelijk bezoek krijgen van iemand van wie we ons afvragen wat hij brengt: vloek of zegen. Bij Abraham blijkt het zegen te zijn, maar hij slooft zich gigantisch uit om te voorkomen dat hem kwaad wordt aangedaan. Hij volgt de wet van de woestijn: als ik jou goed ontvang, zul jij mij ook goed ontvangen.
Het Oude Testament kent verschillende sporen van de omgang met ‘de vreemde ander’. Enerzijds is de uitverkiezing van het volk Israël door de Allerhoogste aanleiding om je, soms gewelddadig, tegen de vreemde te keren, je af te zonderen van alles wat niet Joods is. Anderzijds geeft die uitverkiezing juist aanleiding om de kwetsbare vreemdeling gastvrij te ontvangen, want: ‘Gedenk dat gij vreemdelingen en bijwoners waren.’”
Hoe speelt dit in het Nieuwe Testament?
“In de evangelieverhalen is Jezus gastheer van uiteenlopende gezelschappen én wordt Hij als gast onthaald. Jezus komt als gast binnen bij de tollenaar. Aan het eind neemt hij de rol van gastheer op zich. Hij laat zien: wie de ander wil ontmoeten, moet niet hoog in de boom van eigen zekerheden blijven zitten.
Wanneer de een altijd gast is en de ander altijd gastheer, kun je elkaar niet op gelijk niveau ontmoeten en ontstaat er geen gemeenschap. Wanneer je van rol kunt wisselen, worden ontmoetingen mogelijk. Ik hield een preek tijdens de adventstijd in de Nassaukerk. Iets raakte me, ik moest huilen en kwam even niet uit mijn woorden. Iemand van de inloop stapte uit de zaal het podium op, kwam naar me toe en zei iets tegen me. Dat troostte mij, ik kon weer door. Daar was hij de uitdeler, gastheer, en ik gast.”
Op de foto: Paula de Jong | Fotograaf: Sandra Haverman
