Kerkasiel is een eeuwenoud fenomeen

Geschiedenis van kerkasiel

Tussen 1978 en 2000 werd bij elkaar 52 keer kerkasiel verleend. Na 2000 nam de noodzaak van het asiel af, omdat uitgeprocedeerde asielzoekers nauwelijks actief werden uitgezet. Toch zijn er de laatste jaren weer gevallen van kerkasiel, mogelijk door het aangescherpte asielbeleid en de lange weg naar een kinderpardon.

De term kerkasiel komt als eerste voor in 1978, maar het principe werd al in de 6e eeuw bepleit aan de hand van de bijbeltekst Exodus (21:13) en in praktijk gebracht door bisschop Gregorius van Tours. In de middeleeuwen werd de kerk vaak als vrijplaats gebruikt tijdens vetes en oorlogen. In 1986 verklaarden de Groningse en later de Nederlandse Raad van Kerken dat kerkgebouwen voor vluchtelingen konden worden opengesteld.

Een overzicht van gevallen van kerkasiel in Nederland

Na De Franse revolutie, die het idee van de scheiding tussen rechterlijke macht en regeringsmacht en de scheiding tussen Kerk en Staat in Europa vestigde, kwam er een einde aan het principe van vrijplaatsen, waar vervolgden konden schuilen. Voortaan werden burgers door de rechterlijke macht beschermd tegen mogelijke misstappen van het staatsgezag.

Sindsdien zijn kerken nog steeds gebouwen waar mensen naartoe vluchten, al is het niet officieel. Toch laat de geschiedenis zien dat deze plaats een zekere vorm van bescherming kan bieden. Slechts sporadisch is de Nederlandse politie een kerk binnengegaan om gevluchte personen te arresteren. Bekijk hier het historisch overzicht van kerkasiel uitgevoerd door Stichting INLIA. 

In 1978 zochten '182 kerk-Marokkanen' hun toevlucht in de de Amsterdamse kerk De Duif. Zij konden, na langdurige onderhandelingen, de kerk verlaten met een verblijfsvergunning op zak. Een jaar later zocht een groep christelijke Turken toevlucht in de Sint-Janskerk in Den Bosch.

In 1980 veroorzaakte de dreigende uitzetting van gastarbeiders een golf van kerkasiel. Met steun van het grootste deel van de Tweede Kamer hield de toenmalige staatssecretaris Haars van Justitie zich het recht voor de illegalen in de kerk te arresteren. Tegen die opvatting demonstreerden toen meer dan 10.000 mensen in Amsterdam. Het kwam uiteindelijk niet zover dat de kerken zijn binnengevallen.

In 1986 laaide de kwestie weer op toen de Groningse Raad van Kerken als 'signaal tegen het tekortschietende vluchtelingenbeleid' in twee Groningse kerken een tiental met uitzetting bedreigde vluchtelingen ondergebracht had. Ook in Lochem bevond zich een aantal Tamils in een kerk. Na twee maanden onderhandelen met de staatssecretaris verlieten de vluchtelingen de kerk.

In 1988 zochten dertig Koerdische hongerstakers bescherming in de Rotterdamse Pauluskerk. In 1989 deed een zestigtal Assyrische christenen hetzelfde in tien kerken in het hele land. Hoewel een politieoptreden door de staatssecretaris in beide gevallen niet werd uitgesloten maakten ook hier onderhandelingen een einde aan het kerkasiel.

Charter van Groningen

In 1986 kwam er een officieel standpunt over kerkasiel en verklaarde de Nederlandse Raad van Kerken dat kerkgebouwen gebruikt konden worden om vluchtelingen op te vangen. In 1988 werd het ‘charter van Groningen’ ondertekend door verschillende Europese kerken. Dit had gevolgen, want in 1989 zocht een groep Syrische orthodoxe vluchtelingen hun toevlucht in een aantal Nederlandse kerken. Twee jaar later, in 1991, gebeurde hetzelfde door een groep Vietnamese asielzoekers en een groep Palestijnse vluchtelingen.

In 1995 heeft een groep afgewezen Zaïrese asielzoekers onderdak gekregen in de Oranjekerk in Amsterdam en hier zie je de term estafettekerkdienst voor het eerst voorkomen, zoals ook in de Bethelkerk. Oftewel: Een voortdurende kerkdienst. In dit geval betekende dat ook: andere kerken nemen de Zairezen na zes weken over, onder andere de Keizergrachtkerk huisvestte de vluchtelingen.

Na 1995 kwamen er nog tientallen gevallen voor van kerkasiel. Het meest recent in het geheugen is de 'Vluchtkerk', een initiatief uit 2012 waarbij een kleine gemeenschap vluchtelingen in de Sint Jozefkerk te Bos en Lommer ging wonen. Hier werd niet beroepen op het kerkasiel maar werd wel 'toevlucht gezocht in een kerkgebouw' en de discussie over het asielbeleid kwam daardoor op gang.

Kerkasiel: Niet officieel, wel effectief

Kortom, kerkasiel of toevlucht zoeken tot een kerkgebouw is van alle tijden en kerken vandaag de dag laten zich inspireren door degenen die zijn voorgegaan. Hoewel kerkasiel officieel niet bestaat, is het een waardevol principe uit de tijd toen de kerk nog wel een privilege had om vluchtelingen op te vangen. De Nederlandse overheid heeft meermaals verklaard zich niet door kerkasiel gebonden te achten, maar gedwongen uitzetting uit kerken is achterwege gebleven. Dit bijzondere asiel kan een uitzetting tijdelijk tegenhouden en een onderhoudende discussie op gang helpen over het kinderpardon en verruiming van het asielbeleid.

Bronnen: Nexis, ISgeschiedenis.nl, Amnesty.nl, NRC Handelsblad (1991).