De oorlog tussen Hamas en Israël is desastreus en duister. De Protestantse Kerk in Nederland is verbonden met het volk Israël én met Palestijnse christenen. Verbondenheid betekent dat je je woorden weegt, dat respect en liefde voelbaar zijn, en dat je op jouw beurt bereid bent tot zelfkritiek.
Verbondenheid betekent dan vervolgens niet dat je zwijgt. In de visienota Uw Koninkrijk kome (2024), vastgesteld na het synodale beraad van onze kerk, zit de opdracht voor de kerk om zich uit te spreken.
Luisteren naar de stemmen
Voor ons als Protestantse Kerk ontstaat dit appel ook door het luisteren naar de stemmen van mensen met wie we een commitment hebben. Met Father Bashar bijvoorbeeld, in het christelijke dorp Taybeh op de Westbank. Hij vertelt over het toenemende extreme kolonistengeweld dat zij ondergaan. Met Daoud Nassar, een Palestijnse christen, die met zijn familie vlak bij Bethlehem woont en op dit moment fysiek bedreigd wordt door illegale en onrechtvaardige intimidatie. Het is een venster op de dagelijkse werkelijkheid van een settlement-politiek op de West Bank die hem, en vele anderen, acuut bedreigt.
Het is ook een venster op de situatie van de kerk in Palestina. Daarbij roepen Palestijnse broeders en zusters in Christus, samen met hun volk, ons op het onrecht te zien en te benoemen wat zich in Gaza voltrekt. De vernieling van de infrastructuur van hun cultuur, het verdreven worden uit je huis, de schending van grondrechten en mensenrechten, de asymmetrie van de macht, de dood van duizenden mensen, jong en oud - ze zijn ten hemel schreiend. Als kerk mogen we hier niet van wegkijken. We spreken ons hiertegen uit en doen een beroep op hen die macht en invloed hebben dit onrecht te beëindigen. Publiekelijk en achter de schermen uiten we als moderamen van onze kerk dit dringende appel, en we ondersteunen organisaties en mensen die dit ondergaan.
Tegelijk weten we ons verbonden met het Joodse volk. We horen vanuit de Joodse gemeenschap in Nederland, waarmee we verbonden zijn, hoezeer intimidatie, bedreigingen en haat een dagelijkse werkelijkheid voor hen zijn. Joodse scholen moeten bewaakt worden, studenten durven niet naar college te gaan, openlijke expressie van je Joodse identiteit in ons land is gevaarlijk geworden. Het is ontoelaatbaar en onaanvaardbaar.
Met afschuw zien we het oplaaiend antisemitisme dat wereldwijd exponentieel toeneemt. Wij herinneren ons de gruwelijke moordpartij van Hamas op 7 oktober 2023. De rouw om de doden, de dagelijkse herinnering aan de gegijzelde Israëli, het zorgt voor een permanente wond in de Joodse gemeenschap wereldwijd.
In het geweld van Hamas is de haat tegen Israël en de wil haar te vernietigen een openlijke drijfveer. Wij spreken ons daartegen uit en wij roepen hen die macht en invloed hebben op om de ideologie van Hamas tegen te spreken en om vrijlating van gijzelaars te bepleiten. Israël heeft recht op een veilig land. Daar houden we als kerk aan vast en dat bepleiten we net zo sterk als we dat doen voor het Palestijnse volk.
Kerk als leergemeenschap
In onze visienota wordt de kerk geschetst als een leergemeenschap. Dit leren gebeurt in de ontmoeting. Dat is fundamenteel. Je kunt in dit vraagstuk niet leren wanneer je niet luistert naar de stem van het levende Jodendom en van Palestijnse christenen. Naar beide hebben wij lange tijd onvoldoende geluisterd. Dit is dus een leerweg vol bezinning en inkeer, zelfkritisch kijken naar je eigen theologie en taal, naar de rol van macht, huidskleur en context. Theologisch gezien kun je dit ook zien als een opdracht tot de heiliging van de Naam. Hoe spreken wij recht over God? Welk spreken verduistert zijn Naam? Juist in de context van crisis, simplificeringen en vervreemding, intensiveren we als Protestantse Kerk in Nederland kerk deze leerweg-in-de-ontmoeting. Wij geloven dat God ons hierin wijsheid, daadkracht en onderscheidingsvermogen zal geven.
Als landelijke kerk nemen we het initiatief voor theologische ontmoetingen tussen de vele verschillende stemmen in dit vraagstuk. We proberen gezamenlijk grondwoorden te vinden in de Schriften, in onze tradities en in de ervaring van wie lijden, om voor vandaag de taal van God te vinden. Als landelijke kerk ontwikkelen we middelen om op deze manier het gesprek in de lokale gemeenten te voeren, en we attenderen op manieren waarop je je in kunt zetten. Op veel plekken gebeurt het gesprek op een moedige, waardige manier. Op andere plekken wordt het gesprek gemeden omdat de gemoederen te oververhit zijn. Daar heeft de dienstenorganisatie handreikingen voor ontwikkeld. Dit gesprek maakt namelijk weerbaar. Het verrijkt het geestelijke leven wanneer je leert kijken vanuit meerdere perspectieven, wanneer de Schriften op een nieuwe manier opengaan en wanneer oprechtheid en geloof ontdekt worden in anderen waarvan je dacht dat ze je vreemd waren. Zo hopen we gemeenschappen te zijn die zich niet uit elkaar laten trekken door complexe vragen en giftige verhoudingen.
Woorden geven aan verdriet
Laten we in dit alles vooral ook woorden geven aan het verdriet over alle doden en het grove geweld. Over de impasse en het lot van volkeren gegijzeld door nietsontziende machthebbers. De kerk is een van de weinige plekken waar ruimte is voor stilte en het niet-meer-weten. Voor de klacht, het klaaglied en het kyrië. We verzetten ons daarmee tegen de stuitende ideologisering van de doden. Alsof de ene dode betreurenswaardiger is dan de andere. In de visienota wordt de verwonding expliciet genoemd. Kun je het trauma van de ander zien, erkennen en eren? Laat de liturgie niet de zoveelste plek van debat zijn maar allereerst ook een plek van piëteit, tedere omgang met het verdriet van zo veel mensen. Een plek om God in onze nood aan te roepen en met hartstocht de Bijbel te bestuderen op zoek naar woorden voor nu.
Als de kerk wereldwijd oproept tot gebed in deze tijd is dat een veeleisende oproep. ‘Elke keer als ik mijn gebedenboek open’, schreef Abraham Heschel in de tijd van de Vietnamoorlog, ‘zie ik de gezichten voor me van door napalm verbrande kinderen.’ Geestelijk leven is je niet afsluiten voor deze wereld, haar onrecht en verdriet, maar die dramatiek doorleven met God. Je opent je gebedenboek en je ziet puin, honger, haat, dode journalisten, moeders van gegijzelde jongens. Wij weten uit de profetische traditie van onze kerk dat vernieuwing en verzet geboren worden vanuit oplaaiend geestelijk leven. Zou de Israëlzondag dit jaar dit karakter kunnen krijgen: het vasten, het kyrië, het indringende appel op God, het beraad over hoe we lokaal vormgeven aan ons geloof in de weg van Jezus?
Hart van het christelijk spreken
Het hart van het christelijke spreken ligt in Jezus Christus. In Christus zijn wij verbonden met christenen wereldwijd. In Hem krijg je lichamelijk pijn over onrecht. Door Hem zijn wij onopgeefbaar verbonden met het volk Israël. Vanuit Jezus Christus ontstaat een weefsel van verbindingen. Als kerk zoeken we naar de weg van Jezus nú en die krijgt vorm in een praxis, in dagelijkse oefeningen om als gemeenschap de weg van verzet en vrede te gaan, en in het steunen van wie deze weg ook gaan. Juist als we overal kapotmakers aan het werk zien, in het klein en in het groot, in de schepping en in de geschiedenis, herinneren wij onze verknochtheid aan Jezus Christus, de Kurios, die een ander koninkrijk belichaamt.
Als landelijke kerk wenden we onze invloed aan om dit brede appel hoorbaar te maken. Door te opiniëren, ons publiekelijk uit te spreken, contact te zoeken met wie politieke invloed heeft en hen te bewegen tot daadkracht, door nieuw materiaal te ontwikkelen voor lokale gemeenten, door ontmoetingen te faciliteren tussen allerlei soorten mensen die de weg van de vrede zoeken, en door organisaties te steunen die deze weg herkennen en beoefenen.
Het conflict in het Midden-Oosten staat niet op zichzelf. We zien daar de fnuikende effecten van autocratisch leiderschap, de verzwakking van de democratie en het recht, het effect van cultuuroorlogen waardoor mensen elkaars meningen niet meer kunnen verdragen en vijanden worden van elkaar. Er beweegt een vloeibare woede door onze tijd, en die trekt door alle politieke kleuren heen. Als je weet hoe sterk het kwaad in deze wereld is, het groeit snel als onkruid, zegt de psalmist, dan ben je alert. Als je schrikt van geweld en desintegratie van een samenleving ‘dáár’, let dan goed op ‘hier’! Woede kan omslaan in razernij. Er zijn gemeenschappen nodig die een remmende werking hebben op haat en vervreemding. Dit is de tijd om de helende kracht van het evangelie met elkaar te hervinden en ervan te getuigen, zodat uit de kerk een ander lied klinkt.
