Wat is kerkbeheer?

Wat is kerkbeheer?

De kerk is de gemeenschap van gelovigen die op de een of andere manier gehoor geven aan de roepstem van Jezus, de Heer van de kerk. Ondertussen is de kerk ook gewoon een organisatie die gerund moet worden. In de Protestantse Kerk heeft elke zelfstandige gemeente een college van kerkrentmeesters dat de financiële en facilitaire zaken behartigt. Het zakelijke bestuur dus, de beheerskant van de kerk. Dat doet het college in samenspraak met de kerkenraad die het integrale kerkbestuur vormt en eindverantwoordelijk is voor het geheel, inhoud én organisatie. De takenVerder lezenWat zijn de taken van een kerkrentmeester? en bevoegdheden van het college van kerkrentmeesters bewegen zich op het terrein van het werkgeverschap, het gebouwenbeheer, de geldwerving, het financieel beheer en diverse kleinere onderdelen, zoals de zorg voor het archief. Deze taken staan genoemd in ordinantie 11 van de kerkorde.

Kerkbeheer en Bijbel

Als je kijkt naar de Bijbel, dan zie je dat de zorg voor tempel en priesterdienst in het Oude Testament veel aandacht krijgt. Er wordt onder het volk van God een heffing ingesteld om het allemaal te kunnen bekostigen. Tegelijk is duidelijk: als de HEER het huis, de tempel, niet zegent, dan wordt er vergeefs gezwoegd. Je kunt nog zo’n mooie kerk hebben, als God er niet is, bijvoorbeeld omdat er geen gerechtigheid is onder het volk, dan is het zinloos.

In het onderwijs van Jezus hoor je ook deze elementen: maak je niet bezorgd over de dag van morgen. Zoek eerst het Koninkrijk. Maar tegelijk: wie een toren wil bouwen, moet eerst de kosten berekenen. De kinderen van het donker (Lucas 16: 8-9) gaan soms beter met geldzaken om dan de kinderen van het licht. Dat moet dus ook: er is een penningmeester onder de discipelen (los even van het feit dat hij niet integer was). En als de Heer in de laatste Stille Week activiteiten ontplooit, moeten er zaken geregeld worden, zoals een ezelsveulen en een bovenzaal voor het laatste avondmaal. 

Ook de apostelen leggen er de nadruk op dat de kerk een geestelijk gebouw is, maar tevens een organisatie waarvoor je kunt collecteren, en waarbinnen de ‘gave van het leidinggeven en organiseren’ van belang is. En er zijn mensen die zich helemaal wijden aan het kerkenwerk. Zij worden door de gemeenschappen vrijgesteld om zelf in hun levensonderhoud te voorzien. Dat moet dan wel geregeld worden.

Kerkrentmeesters in de kerk

Is dat kerkbeheer een apart bedrijf in de kerk? Ja en nee. Aan de ene kant is het een eigen kant aan het kerk-zijn die door kerkrentmeesters wordt behartigd. Je hebt mensen nodig die daar zicht op hebben, anders zou het niet in een apart college zijn ondergebracht. Ook de diaconie kent een eigen insteek. Tegelijk zijn er ook kerkrentmeesters ambtsdrager, en wel ouderling: de ouderling-kerkrentmeester. Daarmee zijn zij lid van de kerkenraad. In de kerkenraad komen de verschillende perspectieven via diverse ambten binnen de protestantse traditie samen: dat van predikanten, ouderling, diaken en ouderling-kerkrentmeester. Zij maken samen beleid ten behoeve van de gemeente. 

Verbinding met andere onderdelen

Beleid en beheer hebben altijd met elkaar te maken. Wat kan er en wat zou er moeten? Dat zijn vragen die nooit los van elkaar staan. Als ouderling heeft de ouderling-kerkrentmeester de taak om verbinding te maken met de andere onderwerpen van het kerk-zijn. Je zit er niet voor spek en bonen bij als pastoraat, prediking of diaconaat ter sprake komen. Want overal gaat het om de vraag: welke gaven zijn er in de gemeente, welke middelen kunnen we verzamelen (zowel in tijd en inzet van mensen als in geld) en waar zetten we die dan voor in? Welke prioriteiten stellen we samen? Hoe zien we de nabije toekomst? Wat wordt er van onze gemeente gevraagd in de omgeving waarin we kerk zijn? Hoe doen we dat in aansluiting op de historie, de kleur en de achtergrond van onze gemeente? Omgekeerd mogen de anderen de kerkrentmeesters bevragen. Hoe zit het met het geld, de offerbereidheid, de gebouwen en de verplichtingen van de gemeente? Zo zet je samen creatief en solidair lijnen uit voor een manier van kerk-zijn die past en gewenst is, en die de komende jaren kan worden voortgezet of zelfs uitgebouwd.

Naast de ouderling-kerkrentmeester kunnen er in een college ook kerkrentmeesters zitten. Zij zijn volwaardig lid van het college maar geen ambtsdrager. Ook zij dienen in het college mee te denken over het beleid en de visie voor de gemeente in haar geheel.

Uitvoerende taken van de kerkrentmeesters

Ondertussen hebben de kerkrentmeesters specifieke taken te vervullen. Daar komt – zo lijkt het – steeds meer bij kijken, in grote en in kleine gemeenten. Je kunt de wereld van de kerkelijke gemeenten vergelijken met het MKB (midden- en kleinbedrijf): relatief kleine ondernemingen die zich geen grote stafdiensten kunnen veroorloven. Tegelijk kom je in de loop van de tijd wel met van alles in aanraking. 

Zo is het ook in de kerk. Er is meer en meer regelgeving vanuit de landelijke kerk en vanuit de overheid. De regels vanuit de kerk vinden vaak hun oorsprong in overheidsregels (denk aan de ANBI-vereisten). Die regels hebben allemaal best een begrijpelijke achtergrond. Maar de manier waarop ze worden opgelegd en uitgevoerd, is lang niet altijd aangenaam voor een kleine organisatie die veelal met vrijwilligers werkt. Fiscale ontwikkelingen, werkgeverschap, zaken rond de ARBO en veiligheid, aansprakelijkheid, privacywetgeving, bestuurlijke transparantie (denk aan UBO), auteursrechten, aansprakelijkheid, cyberrisico’s, financiële transparantie, bouwtechnische kennis, vrijwilligersbeleid, monumentenbeleid, vermogensbeheer, geldwerving. Het is te veel om op te noemen.

Je hoeft niet alles te kunnen

Bedenk dat je niet alles zelf hoeft te kunnen of in huis moet hebben, daar heb je een koepelorganisatie voor. In het geval van kerkrentmeesters is dat de VKB. Je kunt er voor al je vragen terecht. Ook vind je via de website materiaal om je verder te oriënteren, zoals een kennisbank met meer dan honderd thema’s, alle nummers van het magazine Kerkbeheer digitaal en de Handleiding Kerkrentmeesters. Voor veel vragen, over bijvoorbeeld predikantstraktementen, het financieel beheer en geldwerving, kun je ook hier terecht.

Illustratie: Linda Verholt