Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van theologen uit heden en verleden. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Theoloog en dichter Huub Oosterhuis (1933-2023) schreef zo’n zevenhonderd kerkliederen en gebeden. Ze worden in protestantse en katholieke kerken gezongen, en daarbuiten. Ook nam hij culturele initiatieven waarin hij religie, poëzie en politiek bij elkaar bracht.
Wie was Huub Oosterhuis?
Huub Oosterhuis werd in 1933 geboren in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Daar was hij als kind tijdens de Tweede Wereldoorlog ooggetuige van de Jodenvervolging, wat van grote invloed zou zijn op zijn theologie. Op zijn 18e trad hij in bij de jezuïeten, een katholieke orde met een lange leerweg; Oosterhuis studeerde Nederlands en theologie. Hij werd in 1964 tot priester gewijd en kwam in de jaren daarna als studentenpastor in conflict met de Rooms-Katholieke Kerk over het verplichte celibaat. Hij werd uit de orde gezet, trouwde, kreeg kinderen – de muzikanten Tjeerd en Trijntje – en ging door met waar hij mee bezig was: voorgaan in zijn Amsterdamse Studenten Ekklesia en vernieuwende religieuze poëzie schrijven.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
Begin jaren 60 publiceerde Oosterhuis zijn eerste kerkliederen, in samenwerking met componist Bernard Huijbers. De liederen werden enthousiast in gebruik genomen door kerken in het hele land, zowel katholieke als protestantse. Er was behoefte aan een Nederlandstalige en eigentijdse liturgie. Oosterhuis debuteerde in dezelfde tijd als dichter en werd direct bekroond met twee prijzen. Hij besloot zijn dichterschap te wijden aan de vernieuwing van de liturgie.
Waarmee is hij bekend geworden?
Met zijn liederen maakte hij al snel naam. In 1969 werd hij nog bekender, toen hij voor het oog van tv-camera’s en journalisten uit binnen- en buitenland een toespraak hield waarin hij de afschaffing van het verplichte celibaat bepleitte. In felle bewoordingen klaagde hij bovendien ‘de officiële kerk’ aan, ‘die zegt dat zij de enige ware is (…) en absolute gehoorzaamheid eist’, met bisschoppen ‘die zich telkens weer compromitteren met politieke dictaturen’. Een ander moment waarop hij indruk maakte bij een groot publiek was de uitvaart van prins Claus, in 2002. Hij was een persoonlijke vriend van de prins en wist velen te raken met zijn overdenking.
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Zijn werk laat zich het beste kennen door het hardop uit te spreken en te zingen. En wat zing je dan? Huub Oosterhuis staat als theoloog en dichter in de traditie van de bevrijdingstheologie. Hij leest de Bijbel als een groot poëtisch verhaal over ‘uittocht en bevrijding uit slavernijsystemen’. In de jaren 70 raakte hij ervan doordrongen dat eeuwenlang kerkelijk gevoed antisemitisme de Holocaust mede mogelijk had gemaakt, en vroeg zich af hoe een mens zich na die geschiedenis nog ‘christelijk’ kon noemen. Hij ging diepgaand in gesprek met Joodse leermeesters als rabbijn Yehuda Aschkenasy en schrijver Abel Herzberg, en ontwikkelde een fascinatie voor de joodse oorsprong van het christendom. Deze herbronning leidde tot een politieke Bijbelinterpretatie, waarin het accent verschoof van Jezus als ‘Zoon van God’ naar Jezus als een Joodse profeetVerder lezen
De joodse wortels van Jezus, uitlegger en verkondiger van de Thora. En de naam van God werd ‘Ik zal er zijn’, die ons oproept tot betrokkenheid bij vluchtelingen en andere naasten in verdrukking.
Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?
Het meest is zijn invloed te zien in de zangbundels van protestantse en katholieke kerken, zowel in Nederland als in België en Duitstalige landen. Maar zijn gedachtegoed leeft ook voort in de talrijke culturele initiatieven die hij nam, waarin hij religie, politiek en poëzie bij elkaar probeerde te brengen. Zo begon hij de ‘School der poëzie', die kinderen kennis leert maken met poëzie. In Amsterdam begon hij meerdere culturele centra. De Balie, De Rode Hoed en De Nieuwe Liefde bestaan nog steeds. Wie daar lezingen en debatten bijwoont, richt zich samen met anderen in aandachtige taal op de wereld, geheel in de geest van Oosterhuis.
Lees meer over Huub Oosterhuis in de biografie 'De paus van Amsterdam'
Lees ook:
Illustratie: TinekeWerkt
