Het is een geestelijk proces
Het ontwikkelen van een visie en beleid is allereerst een geestelijk proces. Een proces dat begint met luisteren naar God vanuit vier invalshoeken: de Bijbel en gebed, de omgeving, de eigen groep en de bredere kerk. In dit luisteren sta je stil bij de roeping van je gemeente, bij wat God van de gemeente vraagt. Dat kun je doen door je te oriënteren op wat de Bijbel daarover zegt en door gebed. Zo zou je als kerkenraad en gemeente eens wat langer kunnen stilstaan bij woorden uit Jeremia 29:7 (NBV21): Bid tot de HEER voor de stad waarheen ik jullie weggevoerd heb en zet je in voor haar voorspoed en vrede, want de voorspoed van de stad is ook jullie voorspoed. Je luistert daarin ook naar elkaar: binnen de kerkenraad en in de gemeente. Dit gezamenlijke beraad is wezenlijk voor het proces en draagt ook bij aan het kunnen onderscheiden van de richting die de Geest wijst.
Het luisteren naar je omgeving (de buurt, het dorp, de stad, de samenleving) heeft ook een geestelijke dimensie. In die oriëntatie op de omgeving probeer je te ontdekken waar en hoe God al aanwezig en aan het werk is. Bij de vorming van visie en beleid is ook het luisteren naar de bredere kerk van belang. Denk daarbij aan onze kerkorde, aan visienota’s van de Protestantse Kerk, aan theologische stemmen, et cetera. Wat ten slotte ook past bij visie- en beleidsvorming als geestelijk proces, is om het goede en waardevolle dat aan de gemeente gegeven is naar boven te halen. Daarmee kijk je met een waarderende blik naar de gemeente.
Alleen ga je snel, samen kom je verder
Een visie vormen en een beleidsplan ontwikkelen is de verantwoordelijkheid van de hele gemeente, niet alleen van de kerkenraad of de commissie die het plan opstelt. Samen met de gemeente visie en beleid ontwikkelen heeft voordelen: je creëert betrokkenheid en daarmee eigenaarschap; je genereert draagvlak, wat essentieel is voor het goed kunnen uitvoeren van beleid; je benut het talent en de creativiteit van gemeenteleden. Natuurlijk zal niet ieder gemeentelid op dezelfde wijze en even intensief aan het proces kunnen bijdragen. Daarom is het belangrijk om de gemeente regelmatig op de hoogte te houden van de voortgang van het proces, bijvoorbeeld via gemeenteavonden of nieuwsbrieven. Openheid over het proces versterkt de betrokkenheid en voorkomt dat mensen zich buitengesloten voelen. Zoals een Afrikaans spreekwoord zegt: Alleen ga je snel, samen kom je verder. Ook moeten de leden van de gemeente volgens de kerkorde (ord. 4-8-9) in de gelegenheid worden gesteld hun mening te geven over het beleidsplan voordat het door de kerkenraad wordt vastgesteld.
Maak een procesontwerp
Het is goed om voorafgaand aan het ontwikkelen van visie en beleid als kerkenraad na te denken over de inrichting van dat proces. Vragen die dan beantwoord moeten worden zijn: Hoeveel tijd willen we voor dit proces uittrekken? Wie neemt het voortouw in het proces: de kerkenraad en/of een daarvoor in te stellen beleidscommissie? Hoe betrekken we de colleges en eventuele taakgroepen van de gemeente in het proces? En hoe de bredere gemeente? Gaan we dit proces op eigen kracht doen of betrekken we daar externe deskundigheid bij, bijvoorbeeld in de vorm van een gemeentebegeleider?
Analyseer de huidige situatie
Visie en beleid ontwikkelen gebeurt niet in het luchtledige. Je komt als gemeente ergens vandaan. Als het goed is was er ook al een visie en beleid van de gemeente. Het aanbreken van een nieuwe beleidsperiode is het moment voor herijking en evaluatie daarvan. Zijn bijvoorbeeld de doelen van de afgelopen beleidsperiode gehaald? Waarom wel, waarom niet? Als de doelen niet gehaald zijn wil dat niet zeggen dat je als gemeente verkeerd bezig bent geweest. Misschien moest de route gaandeweg wel worden verlegd omdat er onverwachte zaken op je pad zijn gekomen, zoals de vraag om vluchtelingen te huisvesten als gevolg de oorlog in Oekraïne.
Je evaluatie van de voorbije beleidsperiode neem je mee in je analyse van de huidige situatie van de gemeente in de context waarin zij nu leeft. Om bij die context te beginnen, het verdiepingsprogramma ‘Viervoudig luisteren: in de omgeving’ reikt manieren aan waarop je een omgevingsanalyse kunt maken. Deze manier van luisteren is niet voorbehouden aan deze fase van analyse, maar iets wat je als gemeente eigenlijk voortdurend zou moeten praktiseren. Om inzicht te krijgen in wat je al in huis hebt als gemeente zijn er goede instrumenten beschikbaar: de quickscan Kerk in Kaart en het diagnose-instrument Nieuw Kerkelijk Peil.
Visie geeft richting en samenhang en zet in beweging
Een visie geeft antwoord op de vraag: Wat is onze roeping als gemeente voor de komende jaren? Een visie schetst de richting waarin de gemeente zich de komende jaren wil bewegen en inspireert tot in beweging komen. Dat betekent dat een visie het juiste midden houdt tussen algemeenheid en concreetheid. Een visie die zo geformuleerd is dat die voor elke gemeente in elke situatie kan gelden is te algemeen. Anderzijds is een visie ook weer niet zo concreet en specifiek als een beleidsvoornemen. Een visie geeft de ruimte aan waarbinnen het beleid zich kan ontwikkelen. Daarmee zorgt een visie – als het goed is – voor richting en samenhang in het beleid. Die samenhang wordt ook benadrukt in het al eerder geciteerde artikel IV van de kerkorde: De gemeente geeft gehoor aan haar roeping door onder leiding van de kerkenraad de samenhang in haar leven en werken te bevorderen. Beleidsplannen lijden nogal eens aan het euvel dat ze wel beginnen met de formulering van een visie, maar dat die niet consequent doorwerkt in de uitwerking van het beleidsplan voor de verschillende deelterreinen van gemeente-zijn. Visie zou moeten werken als cement dat de bouwstenen van het beleid bij elkaar houdt. Zonder dit cement wordt een beleidsplan een verzameling van zwerfstenen.