Om zo lang mogelijk lokaal kerk te kunnen zijn, moeten er toekomstgerichte keuzes gemaakt worden. Veel gemeenten vinden dat lastig en worden daar graag in bijgestaan. In vier classes voorziet een classisteam inmiddels in die ondersteuning, in Groningen-Drenthe en Delta sinds ruim een jaar. Wat levert het tot nu toe op?
Met name kleine gemeenten hebben het moeilijk: kerkenraden komen niet meer rond, er zijn te weinig vrijwilligers, predikantsplaatsen lopen terug. Samenwerkingsverbanden van een aantal gemeenten met elk hun eigen vierplek kunnen een oplossing zijn. Bestuurlijke en administratieve taken worden dan gezamenlijk opgepakt. Het classisteam zet in op die samenwerking.
Sterke formule
Ellen Peersmann, classispredikant in Groningen-Drenthe, is blij met het initiatief van het classisteam vanuit de dienstenorganisatie, waarin de classispredikant samen optrekt met een adviseur dienstverlening en een financieel beleidsadviseur. "Groningen-Drenthe had eerder al een beleidsplan liggen voor samenwerken in de regio, nu wordt het landelijk ondersteund. Er zijn verschillende disciplines nodig in dit traject naar samenwerking. Pastorale, want kwetsbare gemeenten zijn vaak in de rouw en moedeloos: ze willen graag vierplek blijven in hun eigen dorp, maar weten niet hoe ze verder moeten. Dienstverlenende: ze hebben adviezen nodig, met een stappenplan. En financiële: hoe stel je bijvoorbeeld als gemeenten in een cluster samen een predikant of kerkelijk werker aan? Die drie disciplines zitten in het classisteam, een sterke formule.”
Kennismaken
Van de 180 gemeenten in haar classis zijn 56 gemeenten in clusters - van 4 tot 7 gemeenten - in gesprek over samenwerken. “Door mijn bezoeken aan gemeenten, door vragen die bij mij binnenkomen en door gegevens van het classicaal college voor de behandeling van beheerszaken weten we welke gemeenten zorgen hebben op financieel en/of bestuurlijk gebied. De eerste stap is dat ik 5 tot 6 gemeenten die dicht bij elkaar liggen, uitnodig voor een kennismakingsgesprek. Daar ga ik samen met de adviseur dienstverlening, Evelien Vrolijk, naartoe. We hebben een heel programma voor zo’n avond, die in het teken staat van toekomstbestendig kerk-zijn en samen zoeken naar wat gemeenten onderling bindt. We komen daarna nog een paar keer bij elkaar. Als we op een gegeven moment toe zijn aan de vraag of de gemeenten gestructureerd willen nadenken over samenwerken en het formaliseren daarvan, is de reactie meestal dat ze dat graag willen. Dan komt interim-predikant voor de regio, Heleen MaatVerder lezen
Hoe kunnen kerken lokaal zo lang mogelijk verder?, met de mogelijkheden daarvoor.”
Solidariteit
Spannend wordt het zodra het over de financiën gaat, dat je die met elkaar gaat delen. Sommige gemeenten willen zich dan toch nog terugtrekken. Juist dan blijkt de meerwaarde van de financieel beleidsadviseur, Theo Trox. Hij laat gemeenten zien wat ze kunnen bereiken door financieel samen te werken, zoals het gezamenlijk beroepen van een predikant. Eén cluster van zeven gemeenten is al flink gevorderd richting samenwerking met een plan voor een gezamenlijk bestuur en het bij elkaar leggen van hun vermogen. Samen kunnen ze 1,6 fte aan predikant en kerkelijk werker aanstellen. Zonder deze samenwerking zou geen van de gemeenten iemand kunnen beroepen.
Hiermee is solidariteit een kernwoord in de gedachte achter de samenwerkingsverbanden, geeft adviseur dienstverlening Evelien Vrolijk aan. “Er voor elkaar willen zijn als gemeenten, ook financieel: rijke gemeenten helpen arme gemeenten. Natuurlijk moeten gemeenten aan dat idee wennen, maar door te laten zien wat er mogelijk is wanneer je deelt, gaat er vaak toch een knop om.”
Diversiteit
In Delta, de classis van ds. Arie van der Maas, zijn ca. 65 van de 160 gemeenten bestuurlijk zwak. Net als in Groningen-Drenthe wordt in deze classis al langer ingezet op samenwerking, voorheen bijvoorbeeld in het project SaGe, Samenwerking Gemeenten. Er zijn 14 samenwerkingsclusters van 2 gemeenten of meer. Anders dan in Groningen-Drenthe bezoekt het classisteam, bestaande uit Van der Maas, adviseur dienstverlening Janet Bac en financieel beleidsadviseur Klaas de Berg in wisselende samenstelling de kwetsbare gemeenten in eerste instantie individueel. Dat waren er in 2024 al 25. “De theologische diversiteit is groter dan in Groningen-Drenthe", zegt Van der Maas. “In situaties waar samenwerken vanzelfsprekend lijkt, kan dat soms niet vanwege de verschillende ‘theologische kleuren’ van de gemeenten.”
Hoopvolle ontwikkeling
Gemeenten zijn blij met onze komst, zien Bac en De Berg. “Slechts een enkele keer merken we dat een gemeente niet staat te trappelen om ons te ontvangen, maar dan krijgen we naderhand toch een positieve reactie. Omdat we altijd met z’n tweeën komen, zit er flink wat expertise aan tafel en kunnen we goed meedenken. Dat wordt gewaardeerd.”
Van der Maas ziet het fenomeen classisteam dan ook als een hoopvolle ontwikkeling naar de toekomst. “Het is geen tovermiddel, maar de beweging op zichzelf is goed. Ik hoop dat zich gaandeweg wegen ontvouwen voor de toekomst van gemeenten, ook de kleine en kwetsbare.”
Ook het tekort aan voorgangers speelt een rol, dus naast samenwerking van gemeenten gaat het in beide classes ook om teamvorming van predikanten en pastores. Er wordt ingezet op een team van voorgangers dat een cluster van gemeenten bedient.
Vindplaatsen
De lessen uit de beide classes worden gedeeld met andere classes. Sinds vorig najaar is er ook een classisteam actief in Gelderland Zuid&Oost en Noord-Holland. “Uiteindelijk gaat het om het ontzorgen van gemeenten”, benadrukt Peersmann. “Kleine, kwetsbare gemeenten zijn druk met jaarrekeningen, begrotingen, gebouwen en personeel, en komen niet toe aan waar ze kerk voor zijn. Wanneer we hen kunnen ontlasten, komt er weer ruimte voor het geloofsleven, ruimte om het geloof uit te dragen, de lofzang gaande te houden. Kortom: ruimte om vindplaats van geloof, hoop en liefde te zijn.”
Op de foto boven het artikel: classisteam Groningen-Drenthe
