Hoe denken leden van de Protestantse Kerk over het avondmaal?

Protestanten vinden het avondmaal belangrijk en nemen er graag aan deel. Dat blijkt uit een peiling onder leden van het onderzoekspanel Protestantse Kerk.

Maar liefst 95% van de respondenten geeft aan het vieren van het avondmaal belangrijk te vinden. En 76% neemt er ook graag aan deel. Slechts 7% overweegt in sterke mate om thuis te blijven als hij of zij weet dat er die zondag avondmaal gevierd wordt.

In aanloop naar het nieuwe jaarthema ‘Aan Tafel! Van maaltijd van de Heer tot tafel van verbinding’Verder lezenJaarthema & Startzondag heeft de dienstenorganisatie een peiling uitgezet onder de leden van het onderzoekspanel Protestantse Kerk. Bijna 1000 mensen namen deel aan dit onderzoek. Zij kregen vragen voorgelegd over het vieren van het Avondmaal in hun gemeente en hun persoonlijke beleving hierbij.

Betekenis avondmaal

Protestanten vieren graag avondmaal. Meer dan de helft van de deelnemers aan het onderzoek nam de moeite om dit toe te lichten. Een greep uit de antwoorden.

Het helpt me mijn band met Jezus te versterken. Het geeft me het gevoel dat ik in zijn kring mag verblijven.

Ik voel me verenigd met de kerken in de wereld, verbonden met de mensen die ons voorgingen. We zijn mensen van de Weg en samen op weg naar het Koninkrijk van God. En ik vind het belangrijk om ‘de dood des Heren te gedenken totdat Hij komt’.

Het geeft een extra dimensie aan gemeenschap zijn en de rituelen versterken mijn geloof.

Het vieren van het avondmaal brengt me terug naar de kern: Jezus’ offer geeft volkomen verzoening van al mijn zonden. Dat is zo’n ongelofelijke genade dat alle twijfels, vragen en afleiding wegvallen en ik weer gevuld word, in verbondenheid met mijn broeders en zusters.

De uitnodiging van Christus ‘Doe dit tot mijn gedachtenis’ geldt ook voor ons. Het is bovendien een gedachteoefening over ontvangen en delen.

Ook werd gevraagd of mensen zich ergens aan storen tijdens het vieren van het avondmaal. De grote meerderheid geeft aan zich nergens aan te storen. En als men zich stoort dan is dat aan de traditionele taal, de somberheid, het gebrek aan heiligheid bij de uitvoering van het sacrament of juist het geëxperimenteer. 

En soms stoort men zich aan zichzelf: ‘mijn eigen zwakheid in het geloof’.

Beleving avondmaal

Hoe vraag je op een juiste manier naar de beleving van het avondmaal? Het toonaangevende BEM-rapportDownload hier de Nederlandse vertaling van het BEM-rapport van de Commissie voor Geloof en Kerkorde van de Wereldraad van Kerken over Doop, Eucharistie en Ambt (1982) was hierbij behulpzaam. In dit rapport worden 5 uitspraken over de maaltijd van de Heer gedaan, die wereldwijd erkend worden:

1. Dankzegging aan de Vader.
2. Gedachtenis van Christus.
3. Aanroeping van de heilige Geest.
4. Maaltijd van het Koninkrijk.
5. Gemeenschap van de gelovigen. 

De respondenten werd gevraagd in hoeverre men deze stellingen persoonlijk herkent als het gaat om het vieren van het avondmaal. Hieronder zijn de percentages ‘zeer herkenbaar’ en ‘herkenbaar’ te vinden:

• 93% Gedachtenis van Christus
• 89% Gemeenschap van de gelovigen
• 73% Dankzegging aan de Vader
• 64% Maaltijd van het Koninkrijk
• 49% Aanroeping van de heilige Geest

Dit beeld wordt bevestigd door de vraag ‘Wat vindt u belangrijk in de liturgie van het avondmaal?’ Dan geeft 46% opnieuw ‘de herinnering aan het offer van Christus’ aan. Gevolgd door ‘Eten en drinken in gemeenschap met Christus’ (41%) en ‘Eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ (36%). 

Tussen de stromingen zijn wel grote verschillen te zien. Voor mensen die zichzelf tot de vrijzinnigen rekenen is vooral ‘eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ (49%) belangrijk, terwijl voor mensen die zich rekenen tot de midden- en orthodoxe stromingen juist de herinnering aan het offer van Christus (resp. 42% en 62%) belangrijk is. 

Opvallend is ook dat voor vrijzinnigen ‘de vredesgroet’ heel belangrijk is (40%), terwijl de overige stromingen dat minder hebben (midden-orthodox 22% en orthodox 8%). 

Ook tussen de generaties is er een belangrijk verschil. Voor mensen onder de 44 staat ‘Schuld belijden en vergeving van zonden ontvangen’ op een gedeelde tweede plaats met ‘Eten en drinken in de gemeenschap met Christus’ (42%). Op de eerste plaats staat 'de herinnering aan het offer van Christus' (55%). Terwijl de 70-plussers juist ‘Eten en drinken in gemeenschap met ieder lid van de kerk’ het belangrijkste vinden (40%).

Vieren avondmaal

‘Brood en wijn ontvangen van voorganger of diakenen’ en ‘Brood en wijn aan elkaar doorgeven’ zijn even geliefd. 41% van de respondenten geeft aan voorkeur te hebben voor deze manieren van aanreiken van brood en wijn. Opvallend is wel dat jongere generaties het liever aan elkaar doorgeven (48%) en oudere generaties het liever ontvangen van predikant of diaken (49%). 

Dit sluit mooi aan bij de voorkeur om het avondmaal te vieren in een kring (47%). Alleen in de orthodoxe stromingen is een sterke voorkeur voor het vieren van het avondmaal aan tafel (55%). De jongere respondenten in het onderzoek vieren het trouwens ook liever aan tafel (50%) dan in een kring (30%). Verder kan men zich ook vinden in lopend avondmaal (34%). 

Trouwens, in 84% van de gemeenten wordt een paar keer per jaar avondmaal gevierd. In 11% van de gemeenten maandelijks. In slechts 2% van de gemeenten wordt wekelijks avondmaal gevierd, vooral in meer vrijzinnige gemeenten.

Coronacrisis

Tijdens de coronacrisis vierde 26% van de gemeenten helemaal geen avondmaal. Per type gemeente zijn er wel verschillen:

	Ja	Nee
Protestantse gemeenten	64%	30%
Gereformeerde kerken	77%	23%
Lutherse gemeenten	78%	11%
Hervormde gemeenten	84%	13%

[Het is geen 100% omdat sommigen respondenten ‘weet niet’ hebben geantwoord’.]

Door de coronacrisis is het vieren van het avondmaal behoorlijk gewijzigd. In 65% van de gemeenten wordt niet meer uit dezelfde beker gedronken. In 34% van de gemeenten pakt men zelf brood en wijn in plaats van dat het wordt aangereikt.

Rol van de diaken

Bij de onderzoekers leefde de vooronderstelling dat wellicht onbekend is waarom een diakenVerder lezenWat zijn de taken van een diaken? een belangrijke rol vervult bij het avondmaal. 14% van de diakenen die aan het onderzoek meededen, gaven aan niet te weten waarom zij een belangrijke rol vervullen bij het avondmaal. Daarnaast weet 19% van de ouderlingen, 36% van de ouderling-kerkrentmeesters en 57% van de jeugdouderlingen dat niet. 

De respondenten die het wel wisten, gaven bijvoorbeeld als antwoord:

Omdat diakenen een belangrijke taak hebben in het omzien naar elkaar en de wereld, we delen uit onze overvloed en we ontvangen uit zijn hand.

Het gaat om het delen van het brood, het uitdelen aan de gemeenschap en diaconos, het dienen.

Omdat zij de dienaren zijn die op deze manier zichtbaar de gemeente dienen.

Omdat het avondmaal een plek van dienen en uitdelen is (ook naar de wereld om ons heen), en het ambt van de diakenen daarover gaat.

Kinderen aan het avondmaal

In 59% van de gemeenten wordt iedereen die aanwezig is uitgenodigd voor het avondmaal. Maar eigenlijk is dit een nietszeggend getal. De verschillen tussen de typen gemeente zijn groot en geven iets weer van de breedte van de Protestantse Kerk. Er heeft slechts een handjevol lutheranen meegedaan aan het onderzoek, maar die geven allemaal (100%) aan dat iedereen wordt uitgenodigd. In protestantse gemeenten is dat 73%, in gereformeerde kerken 51% en in hervormde gemeenten 18%. In hervormde gemeenten worden de belijdende leden uitgenodigd.

De mogelijkheid voor kinderen om een zegen te ontvangen wordt door slechts 2% van de respondenten aangekruist en slechts in 1% van de gevallen wordt een alternatieve maaltijd voor kinderen geregeld. Ook het betrekken van kinderen en jongeren bij het helpen uitdelen van brood en wijn/druivensap wordt slechts in 3% van de gemeenten gedaan.

Op de vraag hoe kinderen en jongeren worden betrokken bij het vieren van het avondmaal geven meerdere respondenten in de open antwoorden aan dat er geen kinderen (meer) in de gemeente zijn.

Oecumene

Er is grote vrijmoedigheid om het avondmaal ook in andere gemeenten te vieren: 61% van de respondenten geeft aan dit te doen. Waarbij vrijzinnigen (76%) dat significant vaker doen dan de midden- en orthodoxe stromingen (resp. 61% en 54%).

Van degenen die dit doen, doet 77% dat in gemeenten die ook behoren tot de Protestantse Kerk. Op de tweede plaats staat het vieren van het avondmaal in rooms-katholieke parochies (35%). En dat zijn niet alleen vrijzinnigen. Dat protestanten deelnemen aan de eucharistie lijkt misschien niet bijzonder, maar volgens de officiële leer van de Rooms-Katholieke Kerk zijn de leden van de Protestantse Kerk niet welkom bij de eucharistie. 

Naar de tafel van verbinding

Voor 75% is er een verband tussen ‘aan het avondmaal deelnemen’ en ‘het goede doen in de wereld’. Dat is precies waar het in het jaarthema om draaitVerder lezenScriba René de Reuver over het jaarthema 'Aan tafel!': "De avondmaalstafel loopt door naar het leven van alledag". Bij Christus aan tafel is overvloed. De genade die je daar ontvangt, is genoeg om van te leven en om uit te delen. Vanaf die tafel, waaraan we namens Christus ook anderen nodigen, bewegen we de wereld in om genade handen en voeten te geven.

Zoals sommige respondenten zeggen:

Vanaf het avondmaal draag je de geur en kleur van Christus mee. Denkend aan woorden van Paulus aan de gemeente van Efeze draag je het licht van Christus mee je omgeving in. Dus op weg gaan als kind van het licht brengt een verantwoordelijkheid met zich mee namens Degene die je op weg heeft gestuurd. Ga je weg als kinderen van het Licht!

Wat je zelf hebt ontvangen moet je doorgeven aan de wereld.

Vergeving van zonden in Christus is niet vrijblijvend. Of dat nu 'het goede doen in de wereld' genoemd moet worden weet ik niet, maar het aan het avondmaal beleden geloof vraagt om levensheiliging inclusief dienst aan de naaste.

-------

Uitleg duiding resultaten per stroming
Panelleden hebben in hun profiel onder meer aangegeven bij welke stroming ze zich het meest thuis voelen. Ze kunnen twee stromingen kiezen uit: Luthers, Oecumenisch, Vrijzinnig, Gereformeerd, Midden-orthodox, Protestants, Confessioneel, Evangelisch, Gereformeerde Bond en Hervormd.

De eerste drie worden gelabeld als ‘vrijzinnig’, de volgende drie als ‘midden’ en de laatste vier als ‘orthodox’. Uiteraard is dit een ‘grove’ indeling die geen recht doet aan hoe ieder mens voor zichzelf het geloof beleeft. Maar voor het duiden van resultaten is het een behulpzame indeling gebleken die in grote lijnen lijkt te kloppen.

Panel Protestantse Kerk 
Het onderzoekspanel Protestantse Kerk bevat zo’n 4000 actieve leden van de Protestantse Kerk. De panelleden zijn een representatieve afspiegeling van betrokken leden van de Protestantse Kerk. Zij krijgen een aantal keren per jaar een onderzoek voorgelegd over uiteenlopende onderwerpen. Meer informatie over dit panel en de duiding van de resultaten per stroming is te vinden via protestantsekerk.nl/panel.