Antisemitisme
Steeds vaker steekt antisemitisme in onze samenleving de kop op. Een tendens die de Protestantse Kerk actief wil signaleren, en waartegen ze zich ook wil keren. Bart Wallet schreef een vierdelige serie over dit thema. Wallet is historicus en antisemitisme-expert. Hij is als onderzoeker en docent verbonden aan de Vrije Universiteit en Universiteit van Amsterdam.
De illustraties zijn gemaakt door Karel Kindermans. Hij is vertellend tekenaar. Hij verzorgde eerder voor Museum Sjoel Elburg ontwerp en tekeningen voor de expositie ‘Christendom en antisemitisme’.
Er wordt wel gesproken over een ‘nieuw antisemitisme’, maar wat is dat eigenlijk? De term ‘nieuw antisemitisme’ komt op na de Tweede Wereldoorlog. De Shoah lag net achter ons en iedereen realiseerde zich dat dit terug te voeren was op een traditie van nationaalsocialistisch, rechts antisemitisme. Maar was daarmee het probleem uit de wereld?
Tot schrik van velen kwam na 1945 een andere variant van antisemitisme voluit in de schijnwerpers. In de Sovjet-Unie en de communistische landen van Oost-Europa ontpopte zich eind jaren 1940, begin jaren 1950 een nieuwe jacht op Joden. Zij zouden per definitie onbetrouwbare communisten zijn, omdat zij niet solidair zijn met de arbeidersklasse, maar alleen met elkaar. Joden waren kosmopolieten, kapitalisten, agenten van het corrupte Westen. Het zionisme, als internationale ideologie die Joden uit allerlei landen met elkaar en met de staat Israël verbond, was helemaal de kop van Jut. Het bekrompen zionisme stond haaks op het communisme, zo was het idee.
Uit linkse hoek
Het communistische brandmerken van Joden, ook van allerlei Joden die geen zionist waren en zich actief voor het communisme inzetten, leidde tot een aantal schrikbarende showprocessen waarbij Joden publiekelijk ter dood werden veroordeeld. De anti-Joodse achtergronden van deze processen waren voor iedereen duidelijk zichtbaar. Deze schok leidde ertoe dat gesproken werd over een ‘nieuw antisemitisme’: ditmaal niet uit rechtse, maar uit linkse hoek. Voor wie vertrouwd was met de geschiedenis van antisemitisme was dit niet helemaal onverwacht: al vanaf het vroege socialisme bestond er een linkse antisemitische variant. Die kwam nu echter volop in de schijnwerpers te staan.
VN-resolutie
Verdere invulling kreeg het begrip ‘nieuw antisemitisme’ in de jaren zeventig. Het Europese antisemitisme was inmiddels overgeslagen naar het Midden-Oosten en allerlei klassieke anti-Joodse beelden die inmiddels in Europa not done waren geworden, werden daar volop verspreid. Complottheorieën met Joden in de hoofdrol, het bloedsprookje, Joden als kindermoordenaars: het is maar een kleine greep. Dit antisemitisme was nauw verbonden met de positie van de staat Israël in de regio. Het politieke verzet tegen Israël werd vaak met behulp van antisemitische beelden en overtuigingen gevoerd. In 1974 kwam het tot een samenwerking tussen de communistische en de meeste Midden-Oosterse landen bij de opstelling van een VN-resolutie die zionisme als racisme veroordeelde. Joden werden hierdoor van slachtoffers van racisme in één handomdraai gepromoveerd tot de daders bij uitstek. Deze links-Arabische samenwerking tegen Israël en tegen Joden gaf een belangrijke verdieping aan het ‘nieuwe antisemitisme’.
Onder vuur vanuit drie hoeken
Inmiddels is de Koude Oorlog voorbij, maar het antisemitisme is dat niet. Het ‘oude’ rechtse antisemitisme leeft voort bij extreemrechts, terwijl het ‘nieuwe’ linkse antisemitisme zichtbaar is bij extreemlinks en in islamistische kringen. Joden staan daarmee tegenwoordig onder vuur vanuit drie verschillende hoeken. Dat zorgt voor een nieuw gevoel van urgentie en van angst bij een deel van de Joodse bevolking.
Een belangrijk punt van overeenkomst tussen extreemrechts, extreemlinks en islamisme is het gedeelde antizionisme. Wanneer wordt echter kritiek op de staat Israël antisemitisch? Dat is in feite heel simpel: daar waar kritiek op de staat Israël niet wordt geuit op een manier zoals dat bij ieder ander land gebeurt, maar waarbij geput wordt uit het eeuwenoude antisemitische collectieve geheugen. Daar is de grens overschreden. Israël wordt dan de Jood onder de naties.
Wie anti-Israëlpamfletten leest en cartoons bekijkt, ziet dit beeld helaas vaker wel dan niet. Ook op dit punt blijft het voor eenieder van belang het debat zuiver te blijven voeren, op de inhoud en zonder in antisemitisme te vervallen.
Dit is de laatste aflevering in een vierdelige serie over antisemitisme. Lees ook het dossier:
Illustratie: Karel Kindermans
