Kyrie & Gloria

Kyrie en Gloria behoren in oorsprong tot de vaste gezangen van de mis en van de kerkdienst. Luister maar naar missen van Mozart, Bach of Willem Vogel, ze hebben er een vaste plek. 

Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison — Heer ontferm U, Christus ontferm U, Heer ontferm U, is de eenvoudige tekst van het Kyrie. Het Gloria is een lofzang op de Vader en de Zoon met de Heilige Geest. De gemeente die het inzet stemt in met de engelen die het kerstkind verwelkomen: Ere zij God in den hoge, en vrede op aarde ... In het Gloria keert het Kyrie terug: Heer God, Lam van God, die de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons, die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons. De God die wij prijzen is de God die zich ontfermt over Zijn schepselen. Deze God wordt geprezen doordat wij Hem onze noodkreten toeroepen. Zo zijn Kyrie en Gloria de huldigingshymnen van de gemeente voor de Heer bij ons intocht houdt.

Aan het Kyrie is vanouds een Kyrielitanie verbonden, aanroepingen van Christus voor de schepselen in nood. Meer dan enigszins gestileerde noodkreten zijn het nog niet, hier aan het begin van de dienst. Noodzakelijk is die litanie of, zoals het bij ons is gaan heten, dat ‘gebed voor de nood van de wereld’ niet. Je kunt ook volstaan met alleen maar Kyrie eleison en Gloria in excelsis Deo te zingen.

Ten slotte, zeker in onze tijd zijn er allerhande varianten op die vaste teksten ontstaan, zoals blijkt in het Liedboek.

Dienstboek, een proeve. I. Schrift, Maaltijd, Gebed, 155-157, 865-867.
Zie ook de Ordinaria in het muziekkatern in Dienstboek, een proeve. I.
Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk, 299a-k, 300a-c, 301a-k, 302-309.

‘Kyrie en Gloria horen bij elkaar: leven vanuit geloof, hoop en liefde’

“In een dorpsgemeenschap zijn de lijnen vaak kort. Je hoort van elkaars vreugde en verdriet. Je weet hoe moeilijk het kan zijn om het evenwicht te bewaren als er plotseling iets ergs gebeurt. In ons omgaan met Kyrie en Gloria gaat het meestal om eenzelfde evenwicht. Als geloofsgemeenschap oefen je het evenwicht waarbij de nood van de wereld en de grootheid van Gods trouw op elkaar betrokken worden. Willem Barnard heeft dat in Gezang 547:4 treffend verwoord: ‘Laten wij God loven, leven van het licht, onze val te boven in een evenwicht.’ 

Elke zondag klinkt dan ook in Koudum, Warns en Molkwerum een Kyriegebed, eventueel afgewisseld met gezongen responsies. Het kan ook als lied gebeden worden. Soms wordt gebruikgemaakt van beeldtaal: foto’s, een schilderij, kindertekeningen. In dit onderdeel van de dienst wordt aan God voorgelegd waarin mensen vastlopen, wat hen benauwt, wat onze wereld uit balans brengt. Om het evenwicht te hervinden zingen we een Glorialied. Soms op onszelf vooruit. Een lied dat vertelt van Gods goedheid en trouw. Geprezen zij Zijn naam: Hij is er ook nog.

Wanneer bij het Kyrie al een lied gezongen is kan het Gloria een mooie tekst zijn. Kyrie en Gloria horen bij elkaar: zo houden we het vol om te leven vanuit geloof, hoop en liefde. In een evenwicht.”
Ds. Joke van Voorst, Protestantse Gemeente Koudum, Hervormde Gemeente Molkwerum, Protestantse Gemeente Warns-Scharl-Laaxum

‘Bij ons een schuldbelijdenis en genadeverkondiging, gevolgd door een leefregel’

“Geworteld in de calvinistische traditie kent onze gemeente het gebruik van een Kyrie en Gloria niet. In plaats daarvan klinkt na bemoediging en groet vaak een schuldbelijdenis en genadeverkondiging, gevolgd door een leefregel, afgewisseld met liederen. Ik ervaar dat ‘belijden van de schuld’ als een ‘drempel’ die genomen moet en mag worden. Dat hoeft niet zwaar te zijn, want de genade en grootheid van God klinkt daaropvolgend namelijk rijkelijk. Trouwens: schuldbelijdenis en genadeverkondiging hebben niet altijd een aparte plek in onze liturgie. Soms is er afwisselend met liederen na bemoediging en groet ‘slechts’ een leefregel, waarna het gebed om de verlichting met de Geest volgt. Dat gebed bevat dan vaak een verootmoediging. Zelf wissel ik dit af. Gastvoorgangers zijn hier ook vrij in. 

Toch doet een gebed voor de nood van de wereld aan het begin mij veel, en ik waardeer het als het gebruikelijk is in gemeenten waar ik als gastpredikant voorga. Een enkele keer heb ik in onze gemeente ook het Kyrie en Gloria een plek gegeven. Bijvoorbeeld toen in coronatijd het advies kwam om niet meer te zingen. De eerstvolgende zondag kon ik niet anders dan om ontferming bidden. Gevolgd door een opname van een gezongen Kyrie bleef het Gloria toen trouwens uit. Toen we afgelopen januari op een zondagavond de Week van gebed openden met de voorgegeven oecumenische viering vond ik het mooi om die zondagmorgen het Kyrie en Gloria te hanteren, in verbondenheid met de wereldkerk.”
Ds. Daniël Maassen van den Brink, Hervormde Gemeente Well-Ammerzoden

‘Kyrie en Gloria samen als voorganger en gemeente uitspreken of zingen’

“In het Kyrie, het gebed om ontferming, spreken we voor God uit wat we met ons meedragen vanuit de afgelopen week aan beelden en berichten van de nood in de wereld of in ons eigen leven. Zo komt er innerlijk ruimte voor het samen vieren rond Woord en sacrament. We bidden ons gebed om ontferming in het vertrouwen op Gods barmhartigheid, dat God ons wil kennen, ook in het diepste van onze nood. Daarom zingen we, behalve in de tijd voor Pasen en Kerst, God ons Gloria(lied). 

Het Kyriegebed wordt zo concreet mogelijk invulling gegeven door het benoemen van voorbeelden uit het nieuws van de afgelopen week, door het laten zien van actuele foto’s uit de nieuwsmedia, met daarbij stilte en een gezongen Kyrie of door een hedendaags actueel lied via bijvoorbeeld YouTube. Er kan ook iets van schuldbelijdenis doorklinken in het benoemen van onze fouten en ons tekortschieten tegenover God en elkaar in ons dagelijks omgaan met elkaar.

Voor persoonlijke betrokkenheid en herkenning is het mooi om zoveel mogelijk de intenties samen als voorganger en gemeente uit te spreken of te zingen. Dit kan in een Kyriegebed, gesproken of gezongen Kyrie eleison (Heer ontferm U) na de gebedsintenties, of door het zingen van een Kyrielied. In het samen spreken/zingen drukken we uit dat we ook als gemeente elkaar in de nood van het leven willen kennen en ook dat deel van het leven met elkaar willen delen.”
Ds. Attie Minnema, Protestantse gemeente Nootdorp-Ypenburg - wijkgemeente Ypenburg

De vorige aflevering in deze serie ging over Bemoediging & groet:

Illustratie: Linda Verholt