Joods-christelijke dialoog
In deze serie gaan een rabbijn en een predikant met elkaar in gesprek over levensthema’s. Waarin verschillen ze van elkaar? En waar komen hun opvattingen overeen?
Hoe geeft het geloof vorm aan het leven? Rabbijn Hans Groenewoudt en predikant Davy Hoolwerf spreken over de verwantschap tussen joden en christenen. “De beide godsdiensten zijn helemaal uit elkaar gegroeid.”
Predikant Davy Hoolwerf voelt zich op tal van manieren zeer verwant met het jodendom. Hij beschouwt zijn christelijke geloof als onlosmakelijk verbonden met het Joodse volk en de joodse traditie, zegt hij tegen rabbijn Hans Groenewoudt die tegenover hem zit. Hoolwerf: “Voor mij zijn zowel het Oude als het Nieuwe Testament joodse boeken. Ik beschouw mijzelf als iemand uit ‘de volkerenwereld’ die de God van Israël heeft leren kennen, in de persoon van Jezus of ‘Yeshua’, die ik als Messias zie. Ik ben echt tot het inzicht gekomen dat geen christen in principe om die verwantschap tussen joden en christenen heen kan.”
Israëldominee
Predikant Davy Hoolwerf (verbonden aan de hervormde gemeente Ede en actief in de Protestantse Raad voor Kerk en Israël) en rabbijn Hans Groenewoudt (verbonden aan de orthodox-joodse gemeente in Amstelveen) praten met elkaar over de verwantschap tussen joden en christenen. De rabbijn kijkt enigszins verwonderd op bij Hoolwerfs uiting van liefde voor het jodendom. Groenewoudt: “Die verwantschap die u zo voelt, wordt die gedeeld door uw collega's? Is dat de norm tegenwoordig?”
Hoolwerf schudt zijn hoofd. “Ik vertegenwoordig zeker niet al mijn collega's en zeker niet heel de kerk.” Dat spijt hem. “Ik merk ook in mijn gemeente dat, zodra je je wat meer expliciet uitspreekt rond Israël en het Joodse volk, mensen je al snel een soort Israëldominee noemen.” Met dat stempel is hij niet zo gelukkig, vertrouwt Hoolwerf rabbijn Groenewoudt toe. “Zo’n naam weiger ik, want ik wil gewóón predikant zijn.”
Hij zag de sterke band tussen hem en het jodendom niet altijd op deze manier, hij heeft een hele ontwikkeling doorgemaakt. “Ik ben heel klassiek gereformeerd opgeleid aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn. In die opleiding zat helaas weinig Judaïca. De joodse wortels van het geloof waren destijds een blinde vlek.” Gaandeweg werd hij zich steeds scherper bewust van de joodse wortels van het christendom. Hoolwerf kwam tot het inzicht dat de hele Bijbel inclusief de nieuwtestamentische boeken – die, zo benadrukt hij, allemaal door Joden zijn geschreven – voortbouwen op de kennis en de ervaringen die in de Thora, de eerste vijf bijbelboeken, zijn vastgelegd. “Ik vind het belangrijk om deze verbinding te erkennen en te verdiepen.”
Uit elkaar gegroeid
Voelt Hans Groenewoudt zich als rabbijn ook op dezelfde wijze verwant met het geloof van predikant Hoolwerf? Groenewoudt is stellig: “Daar moet ik heel eerlijk in zijn, op die manier heb ik dat niet, of bijna niet.” Groenewoudt heeft waardering voor de inspanningen van mensen als Hoolwerf. Toch is er, als het over geloofsopvattingen gaat, vooral eenrichtingsverkeer tussen beide mannen, zo blijkt. Groenewoudt legt uit dat verdieping in het christelijke geloof bij joden geen rol speelt. “In onze studie komt het christendom niet voor. In het jodendom is er geen interesse in het christelijke denken.”
Hoolwerf: “De beide godsdiensten zijn helemaal uit elkaar gegroeid. En bij mezelf denk ik dan: dat is niet alleen jammer, dat had ook nooit zo mogen zijn.” Hij zou graag samen optrekken. “Het zou mooi zijn als we ergens schouder aan schouder de God van Israël kunnen dienen.” Hoolwerf vertelt dat er een specifieke bijbeltekst uit het Oude Testament is die op dit punt veel voor hem betekent. “Die tekst komt van de profeet Zefanja. Hij schrijft ergens dat God ‘de lippen van de volken rein zal maken’. En ook lees ik daar dit: ‘Zij zullen de naam van de Heer aanroepen, ze zullen Hem dienen zij aan zij.’” Met ‘de volken’ worden, zo legt Hoolwerf uit, de niet-Joden bedoeld.
Samen God dienen
De interesse mag dan vooral van één kant komen, toch is er meer mogelijk dan men op het eerste gezicht zou denken, vertelt Groenewoudt. Want weliswaar ziet hij als rabbijn een groot verschil tussen jodendom en christendom, toch zit de deur niet helemaal dicht. “Als de vraag is: ‘Kunnen wij samen God dienen?’, dan zeg ik: ‘Ja, dat kan zeker.’”
Hij legt uit hoe dat zit. God dienen doe je door zijn geboden te volgen. In de joodse traditie zijn tal van geboden die specifiek betrekking hebben op Joden, maar er zijn zeven regels die gelden voor niet-Joden: de zogeheten ‘Noachitische geboden’. “Deze geboden vormen een belangrijke richtlijn voor niet-Joden om een moreel leven te leiden”, aldus Groenewoudt. Deze regels zijn volgens de Joodse traditie door God aan Noach gegeven na de zondvloed, en die gelden voor alle mensen, ongeacht hun religie of afkomst. Centraal in de zeven geboden staat respect voor God, mens en dier. Zo is eten van nog levende dieren verboden. Ook is er een verbod op afgoderij, diefstal, moord en misbruik van Gods naam.
“Wel is de intentie van belang”, benadrukt Groenewoudt. “Want die zeven Noachitische geboden kun je ook houden omdat je bijvoorbeeld de Nederlandse wet volgt. Dat is dus niet voldoende. Wat dat betreft maken we een heel duidelijke scheiding. We zeggen: je moet die zeven geboden houden omdat je dat doet om God te eren. Is dat het geval, dan is deze persoon heel welkom bij ons.” Predikant Hoolwerf knikt instemmend. “Deze nuance hoor je niet zo vaak op deze manier”, zegt hij. Groenewoudt: “Samen God dienen is geen enkel probleem.”
Steun en solidariteit
Samen God dienen mag dan mogelijk zijn, toch heeft Groenewoudts sjoel in Amstelveen weinig tot geen contacten met de plaatselijke kerken. “Niet met de protestanten, niet met de katholieken.” Intensief contact is ook geen must, haast hij zich erbij te zeggen, al is het volgens hem wel goed om op de hoogte te zijn van elkaar. “Ik wil best graag contact hebben met de christelijke gemeenschap in mijn omgeving omdat ik denk dat het goed is dat we elkaar leren kennen. Ook met de islamitische gemeenschap probeer ik dat.” Wel zijn er protestanten elders in het land met wie hij goede banden heeft aangeknoopt. Dat is erg fijn, vertelt hij. “Zij steunen ons.” Groenewoudt ziet de steun van christenen als zeer waardevol en noodzakelijk, vooral in de huidige tijd waarin de joodse gemeenschap in Nederland een kleine minderheid is en zich dikwijls bedreigd voelt.
Hij merkt op dat er recent veel steun is gekomen vanuit diverse christelijke kerken, zeker na de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober 2023, maar ook na de mishandeling van Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam tijdens de zogeheten Maccabi-rellen. Keer op keer leidde dit tot een stroom van berichten van christenen die hun solidariteit betuigen, wat door hem en andere joodse Nederlanders als zeer bemoedigend wordt ervaren. “We leven in een moeilijke tijd, dit voelt echt als steun”, zegt Groenewoudt. Hoolwerf: “Dat vind ik geweldig, heel bijzonder.”
Samenwerking nodig
Groenewoudt benadrukt dat steun niet alleen emotioneel belangrijk is, maar ook praktisch. Hij gelooft dat de christelijke gemeenschap, overigens samen met de islamitische, een cruciale rol speelt in het behouden van een religieuze stem in Nederland. “Dit is belangrijk voor de kleine joodse gemeenschap, omdat het helpt om een breder religieus en moreel kader te creëren in een samenleving waar religie steeds minder populair is”, zegt hij.
Volgens hem is samenwerking tussen joden en christenen daarom hard nodig, vooral als het gaat over gedeelde waarden en normen. “Ik pleit voor een gezamenlijke inspanning om elkaar te ondersteunen en samen op te trekken, zonder dat dit leidt tot pogingen om elkaar te bekeren. Dit zou de basis kunnen vormen voor een sterkere positie van gelovigen in Nederland. Dat is de toekomst die religie in Nederland nodig heeft.”
Ds. Davy Hoolwerf & rabbijn Hans Groenewoudt | Fotograaf: Nienke van Denderen
