Orde van dienst
Een kerkdienst verloopt volgens een vaste orde, de liturgie. In deze serie komen de verschillende elementen aan bod. Prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/Liturgiewetenschap aan de PThU en aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika, licht ze toe. Drie gemeenten vertellen over hun praktijk.
In ons digitale tijdperk staan we altijd ‘aan’. En toch is er die wegtikkende tijd, de voortgaande tijd. Prof. dr. Marcel Barnard noemt het de ‘zevensprong van de week’ waarvan sabbat en zondag de markeringen zijn, de basis van de joodse en christelijke tijdrekening.
De tijd schrijdt voort in een eindeloze herhaling
De tijd verspringt, elke seconde weer, elke minuut, alle uren. Elke sprong is een sprong in een nieuw nu. We staan nooit meer ‘uit’. De klok tikt niet meer rustig de stilte weg en slaat niet meer de uren, de wijzers lopen niet meer kalm hun rondes.
En toch is er die wegtikkende tijd, de voortgaande tijd, de ‘zevensprong van de week’ waarvan sabbat en zondag de markeringen zijn, de basis van de joodse en christelijke tijdrekening. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 — in een eindeloze herhaling schrijdt de tijd voort. We komen ergens vandaan en gaan ergens naartoe. Het gaat van schepping tot hemels Jeruzalem. God is de God die was en die is en die komt, de God van de geschiedenis die meetrekt met zijn volk. Zo is ook onze levenstijd: we komen en gaan, we worden geboren en we sterven.
Binnen het tijdsbestek van de voortgaande tijd is er de cyclische tijd, het maand- en jaarritme, het ritme van zon en maan, het ritme van de jaarfeesten. De paascyclus en de pinkstertijd zijn gebaseerd op de maan- en zonnekalender: het is Pasen op de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente. 50 dagen later is het Pinksteren. De kerstcyclus leunt op de zonnekalender: Kerst is altijd op 25 december, net als 8 dagen later de besnijdenis van de Heer (1 januari) en Epifanie (6 januari).
De kerk heeft overigens vanouds alle dagen op de jaarkalender geheiligd door de gedachtenis van een gestorven geloofsgetuige of een bijzondere gedachtenis. Wij kennen daarvan bijvoorbeeld nog St. Nicolaas (5 december), St. Maarten (11 november), St. Franciscus (4 oktober), en de bid- en dankdagen voor gewas en arbeid (woensdagen in maart en november), Hervormingsdag (31 oktober) en Allerheiligen (1 november). Tegenover het eeuwige nu van onze digitale tijd zegt de kerk: de God die was en die is en die komt leert ons van een verleden en een toekomst en daarbinnen zijn al onze tijden in Gods hand.
Dienstboek – Schrift, Maaltijd, Gebed 11-150, 357-519, 906-930
Van links naar rechts: ds. Arnold Vriend, ds. M. van Dalen en ds. Jan Hermes
De gang door de tijd
De gang door de tijd hangt voor onze protestantse gemeente vooral samen met Kerst en Pasen en de voorbereidingstijd die daarbij hoort. In deze belangrijke momenten in het gemeenteleven wordt de burgerlijke kalender verdiept; deze feesten verbinden ons met de levensweg van Jezus Christus. Hij is het die ons voorgaat in de tijd. De beleving van een kerkelijk jaar is niet sterk aanwezig. Ook niet in de kinderkerkmethode die we in de erediensten meestal volgen. De levensloop van elk mens zien we in onze kerk terug in een gedachtenishoek met witte stenen en een ketting met gekleurde geboortekralen. De tijd waarin we leven heeft invloed doordat we sinds kort rekening houden met een stookseizoen. Daarbuiten vieren we in onze monumentale Gertrudiskerk. Als er gestookt moet worden, vieren we in ons energieneutrale kerkelijk centrum (behalve op Gedachteniszondag, de Kerstnachtdienst en Kerst). Het groeiseizoen van weideland of tuintjes bepaalt het seizoen voor vorming & toerusting, te beginnen met een startzondag. De overstapdienst markeert het einde van het schooljaar.
Ds. Arnold Vriend, Protestantse Gemeente Workum
‘Mijn tijden zijn in uw hand’
Ons leven wordt bepaald door de tijd. Het begin en het einde, en alles wat ertussen zit. Een heerlijke gedachte is het te belijden: Mijn tijden zijn in uw hand (Ps. 31:16), de mooie en minder mooie tijden, het begin en het einde. Elk zondag zet de HEERE onze tijd even stil. Een moment waarin God spreekt in de verschillende omstandigheden. We markeren dat ook op de kleine en grote kruispunten van onze levensgang. In het luisteren naar Hem mogen we ons aan Hem overgeven. Op deze manier mogen we voor ons leven rust vinden in het verzoenende werk dat Jezus Christus volbracht heeft en dat ons het hele (kerkelijke) jaar verkondigd wordt. Dat blijft vooral onze aandacht houden in elk moment van ons bestaan. Dan is de zondag en zijn al die markeringsmomenten aanstekelijk voor de rest van ons bestaan! Tijd is zeker belangrijk, nog belangrijker is om de tijd te gebruiken tot eer van God.
Ds. M. van Dalen, Hervormde Gemeente Noorden
Passen en meten
Bij het plannen van het jaarrooster houden we in onze dorpskerk vooral rekening met de liturgische kalender die gevormd wordt door de grote drie feestkringen rond het heil dat ons in Jezus Christus ten deel wordt. Deze diensten vieren we graag. Maar ook bijzondere zondagen rond doop, bevestiging ambtsdragers en openbare belijdenis bemoedigen ons persoonlijk en bouwen ons als gemeente op. Last but nog least zijn er nog vele andere diensten en gebeurtenissen, gesitueerd zijn op de gewone kalender, die ook een plek verdienen op het preekrooster. Zoals de kerk-school-gezinsdienst, de overstapdienst van groep 8, de vakantiebijbelweek, de startzondag, diaconale zondagen, aandacht voor mantelzorg, de zondag voor de schepping, de Top 2000-dienst. Regelmatig is het passen en meten om voor alles ’een tijd’ te hebben. Maar het maakt ons ook bewust dat het heil is ingebed in het gewone, alledaagse leven. Soms hoor ik gemeenteleden zuchten: ‘Wordt het niet weer eens tijd voor een gewone dienst …?’
Ds. Jan Hermes, Dorpskerk Schoonebeek
Lees meer in de online serie 'Orde van dienst':
