Waar gaat dit onderwerp over?
Het avondmaal vormt samen met de doop een van de twee sacramenten binnen de Protestantse Kerk. Bij de viering van het avondmaal speelt de diaken een belangrijke rol. Deze rol wordt enerzijds zichtbaar in de ondersteuning van de voorganger tijdens het uitdelen van brood en wijn en anderzijds in het zorg dragen voor de avondmaalscollecte. In de praktijk ziet de viering van het avondmaal er in elke kerk net even anders uit, gezamenlijk is dat bij elke viering de diaken een onmisbare taak vervult.
Theologische betekenis van de diaken bij het avondmaal
De betrokkenheid van diakenen bij het avondmaal gaat terug tot het begin van de kerk en heeft diepe theologische wortels. Het avondmaal symboliseert de gemeenschap met Jezus Christus, die zijn leerlingen vlak voor zijn dood de opdracht gaf deze maaltijd te vieren tot zijn gedachtenis. Daarnaast geeft het avondmaal ook de onderlinge verbondenheid van gelovigen weer, de maaltijd vier je samen, als volgelingen van Jezus Christus. De aanwezigheid van diakenen bij het avondmaal onderstreept de eenheid tussen eredienst en diaconie. Diakenen zijn tenslotte ook heel praktisch en dienend aanwezig in de wereld. Dat zij bij het avondmaal een centrale plek innemen, maakt de gemeente opnieuw bewust van haar roeping tot dienstbaarheid en barmhartigheid. De avondmaalscollecte vormt hierbij een concrete vertaling van deze theologische verbinding: het ontvangen van genade in brood en wijn, leidt tot het omzien naar mensen in een kwetsbare positie.
Belangrijke vragen om je als college te stellen
- Hoe dragen we als college zorg voor een viering van het avondmaal die goed aansluit bij de gemeente?
Het college van diakenen overweegt hoe vaak het Heilig Avondmaal gevierd wordt en in welke vorm dit gebeurt. Zij kan hierbij overleggen met de liturgiecommissie en neemt ook de kerkenraad mee in de besluitvorming. Keuzes die gemaakt moeten worden gaan bijvoorbeeld over de vorm van de bediening van brood en wijn (doorgeven in een kring, aan tafel, lopend), over de wijze waarop gemeenteleden worden betrokken bij de viering en hoe rekening wordt gehouden met verschillende groepen binnen de gemeente, zoals kinderen, ouderen en mensen met een beperking. Ook de vorm van het brood (matze, hostie, gewoon brood) kan verschillen en je kunt rekening houden met duurzaamheid in bijvoorbeeld de keuze van bekertjes. Wat de gemeente gewend is en de theologische ligging spelen bij deze keuzes een rol. Denk daarbij ook aan de voorbereiding op het avondmaal, die per gemeente kan verschillen. - Hoe geven we de liturgische rol van diakenen bij het avondmaal vorm?
Als college van diakenen maak je afspraken over de concrete taken van diakenen tijdens de avondmaalsviering. Daarbij kun je denken aan welke rol zij hebben bij het uitdelen van brood en wijn, het begeleiden van gemeenteleden bij het avondmaal en het verzorgen van praktische zaken zoals het klaarmaken van de avondmaalstafel. Ook bepaal je als college welke voorbereiding diakenen nodig hebben om hun rol op een goede manier te kunnen vervullen.
Wat moet een diaken doen/weten?
Voorbereiding en uitvoering
De diaken heeft een belangrijke rol in de praktische voorbereiding van het avondmaal. Dit begint met het tijdig klaarzetten van de benodigdheden: brood, wijn of druivensap, schalen en bekers. De diaken zorgt ervoor dat alles klaar staat voordat de eredienst begint en stemt af met de voorganger over de viering van het avondmaal.
Tijdens de avondmaalsviering ondersteunt de diaken de voorganger bij:
- Het uitdelen van brood en wijn aan de gemeenteleden
- Het begeleiden van gemeenteleden die moeite hebben met lopen of andere ondersteuning nodig hebben
- Het waarborgen van een rustige en waardige sfeer tijdens de sacramentsbediening
- Het opruimen en verzorgen van de liturgische voorwerpen na afloop
Avondmaalscollecte: organisatie en beheer
De avondmaalscollecte vormt een wezenlijk onderdeel van de taken van de diaconie. Deze collecte heeft een bijzonder karakter omdat deze direct verbonden is met de viering van het sacrament en traditioneel bestemd is voor hulp aan mensen in een kwetsbare positie. Als college van diakenen besteed je aan de aan de avondmaalscollecte dezelfde zorgvuldigheid en communicatie als aan de ‘gewone’ collecte. Gezien de bijzondere setting van de avondmaalscollecte is het mooi om te zoeken naar een passende bestemming.
Pastorale aandacht en inclusiviteit
Bij de avondmaalsviering heb je als diaken aandacht voor alle gemeenteleden. Let op mensen die extra ondersteuning nodig hebben, respecteer keuzes van gemeenteleden die niet deelnemen aan het avondmaal en creëer een sfeer waarin iedereen zich welkom voelt. Extra aandacht kan uitgaan naar mensen die te gast zijn, mensen die voor het eerst aan het avondmaal deelnemen, alternatieven voor mensen die geen alcohol kunnen of willen gebruiken of bv. last hebben van een glutenallergie.
Samenwerking en communicatie
Een goede avondmaalsviering vraagt om nauwe samenwerking tussen diakenen onderling en met de voorganger. Als college van diakenen maak je van tevoren duidelijke afspraken en zorg je dat er tijdens de dienst rustig en helder met elkaar wordt gecommuniceerd. Je kunt overwegen als er nieuwe diakenen bij zijn gekomen, met elkaar eens de viering te ‘oefenen’ in de kerk als er geen dienst is. Dit geeft vertrouwen en rust op het moment van de viering.
In elk geval draag je als college van diakenen samen de verantwoordelijkheid voor een waardige en goed georganiseerde avondmaalsviering die recht doet aan de theologische betekenis ervan.
