In een tijd waarin openlijke Jodenhaat en discriminatie opnieuw zijn opgelaaid, zijn wezenlijke elementen voor een vreedzaam toekomstperspectief urgenter dan ooit. Met het studiedocument Hoop voor de toekomst, voor het vernieuwen van joods-christelijke relaties, hoopt de Lutherse Wereld Federatie bij te dragen aan dat toekomstperspectief.
Hoop voor de toekomst
Het studiedocument Hoop voor de toekomst is een product van de samenwerking van een werkgroep van lutherse theologen uit de zeven wereldregio’s van de Lutherse Wereld Federatie (LWF), inclusief een vertegenwoordiging vanuit de Palestijnse Lutherse kerk. Met elkaar zochten ze naar passende analyses en bewoordingen voor de beladen relatie tussen joden en christenen. Het document beschrijft wezenlijke elementen voor een vreedzaam toekomstperspectief. Het werd aangeboden aan de Assemblee van de LWF in Krakau, najaar 2023.
Boeiend proces
Andreas Wöhle, president van de evangelisch-lutherse synode en predikant van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam, was een van deze theologen. De totstandkoming van het studiedocument was een spannend proces, vertelt hij. “Ten eerste ligt het thema natuurlijk buitengewoon gevoelig. Ten tweede speelt het in de verschillende wereldregio’s weer anders. Hoe het in Europa speelt weten we wel, maar hoe speelt het bijvoorbeeld in Afrika, Latijns-Amerika en Azië? En hoe loopt dan het gesprek met de vertegenwoordigers van daar, als er ook nog een Palestijnse Lutherse theoloog meedenkt en zijn perspectief inbrengt? Uiteindelijk was het een boeiend proces van zeer intensieve gesprekken.”
Op een steenworp van Auschwitz
Die gesprekken begonnen in 2021, in coronatijd, en de eerste bijeenkomsten waren online. Daarna volgden twee fysieke ontmoetingen: in Amman, Jordanië en in Krakau, Polen, ook de locatie van de Assemblee in 2023. Een van de redenen om het studiedocument te schrijven was deze locatie. De stad ligt 'op een steenworp afstand’ van Auschwitz. Veel in de stad herinnert nog aan de vele duizenden joden die daar woonden aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. “We konden als LWF niet op deze plek bij elkaar komen zonder over dit thema te spreken. Ook speelde mee dat binnen de LWF in de 15 jaar daarvoor onvoldoende inhoudelijk over deze relatie gesproken was.”
Tijdens de assemblee bezochten alle deelnemers, zo’n 800 mensen, voormalig concentratiekamp Auschwitz.
Welkome aanvulling
Tijdens de laatste synodevergadering is het rapport Uw koninkrijk kome besproken, over hoe we ons als Protestantse Kerk tot joden en Palestijnse christenen verhouden. Dit lutherse document gaat ook in op de joods-christelijke relaties, en brengt daarnaast de specifiek lutherse geschiedenis in kaart. Wöhle: "Onder meer als het gaat om de verschrikkelijke uitspraken van Luther, waar lutherse kerken zich al tientallen jaren van gedistantieerd hebben, en de statements van lutherse kerken die in de loop van de tijd gedaan zijn. Eigenlijk is het een soort ‘state of the art’ van het luthers spreken over en geëngageerd zijn in joods-christelijke ontmoeting en daaruit voortkomende vraagstukken.” Ook de benadering van de beide documenten verschilt. “Uw koninkrijk kome spreekt vooral door de lens van de diaconale en missionaire partnerorganisaties van de Protestantse Kerk. Hoop voor de toekomst spreekt door de lens van zijnde één kerk met Palestijnse lutherse christenen, die dezelfde belijdenisgeschriften met ons delen. Verder werkt het laatste hoofdstuk van Hoop voor de toekomst meer concreet uit wat zou moeten gebeuren, wat er vanuit de kerk daadwerkelijk aangepakt kan worden. Het is daarmee een welkome aanvulling op Uw koninkrijk kome.”
Voorbeelden voor de praktijk
Hoe zou zo’n aanpak eruit kunnen zien? Hoop voor de toekomst doet in het laatste hoofdstuk een handreiking voor stappen die een geloofsgemeenschap zou kunnen nemen om joods-christelijke relaties te voeden. Met het oog op de kerkelijke praktijk geeft Wöhle hier een paar concrete voorbeelden. "Stel bijvoorbeeld een commissie in die de teksten bekijkt die in de zondagse kerkdienst op het rooster staan. Zijn daar vaak verkeerd uitgelegde teksten bij die gebaat zijn bij extra informatie? Ga daarnaast eens na welk catechesemateriaal je kerk gebruikt, en of daar stereotypen in verwoord zijn die je in het licht van de relatie met het jodendom, zoals in dit document verwoord, niet zou willen herhalen. En bekijk of en waar je een concrete ontmoeting met een joodse gemeenschap kunt realiseren.”
Geslaagd
In zijn eigen gemeente in Amsterdam gaat Wöhle zelf ook aan de slag met het studiedocument. En ook in het gesprek met synagoge en moskee in de stad speelt het een rol, geeft hij aan. Het doel van het document is volgens hem geslaagd “als we als christenen in het gesprek met de joodse gemeenschap leren om echt te luisteren naar hoe de joodse gesprekspartner zichzelf beschrijft, en af kunnen stappen van de beelden die we in ons hoofd hebben. En als het op een aantal plekken lukt om het joods-christelijke gesprek, inclusief dat over het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden, op een andere dan een polemische manier te voeren.”
De weg naar voren
Hij vindt het belangrijk om nog te vermelden dat het document vóór 7 oktober 2023 is geschreven. "Na die dag hadden we waarschijnlijk niet meer de formuleringen kunnen vinden die we gezamenlijk kunnen dragen. De formuleringen die we gevonden hebben kunnen hopelijk, als de rook is opgetrokken, behulpzaam zijn om de weg naar voren te beschrijven.”
‘Hoop voor de toekomst’ is naar alle lutherse kerkenraden gestuurd met de aanbeveling deze in het cursuswerk mee te nemen of erover in gesprek te gaan. Ook andere gemeenten kunnen ermee aan de slag.
