Samenwerken en samengaan
Waarom vooruitkijken belangrijk is
Regelmatig nadenken over de toekomst is een gezonde en waardevolle gewoonte voor elke gemeente. Gemeenten die proactief hun toekomst verkennen, kunnen bewuste keuzes maken die passen bij hun roeping en context. Het is verstandig om “vanuit verlangen, niet vanuit noodzaak” te handelen.
De realiteit is echter dat veel gemeenten hier pas over na gaan denken als er signalen zijn dat het niet goed gaat. Deze signalen kunnen van verschillende kanten komen en heel verschillend van aard zijn:
- bestuurlijke uitdagingen: er is te weinig bestuurskracht
- praktische uitdagingen: er zijn te weinig vrijwilligers en/of op termijn zijn er te weinig leden
- financiële uitdagingen: door de meerjarenraming wordt duidelijk dat er op termijn onvoldoende financiële middelen zijn
- geloofsinhoudelijke uitdagingen: het lukt niet meer om de gemeente vitaal te houden, het niet meer kunnen voldoen aan de vijf basistaken van de gemeente (het gaande houden van de eredienst, diaconale, pastorale en missionaire inzet en geestelijke vorming/catechese)
Kortom: begin op tijd met nadenken! Het is beter om met nadenken te beginnen op het moment dat het nog kan en niet te wachten totdat dit noodzakelijk wordt. Het is raadzaam om contact op te nemen met de classis – voor zover die nog niet betrokken is – omdat zij graag meedenken.
Verkenningsfase vanuit drie perspectieven
Wanneer een gemeente nadenkt over de toekomst, kan dit het beste gebeuren vanuit drie perspectieven:
- De inhoud – hoe willen we nu en in de toekomst gemeente van Christus zijn
- De financiën – hoe de gemeente er financieel voor staat
- De mensen – hoe de gemeente ervoor staat op het gebied van vrijwilligers en leden
Deze drie zijn niet los verkrijgbaar. Het zijn communicerende vaten waarbij het met twee van de drie bijvoorbeeld wel goed kan gaan en met één van de drie niet. Omdat ze nauw samenhangen, beïnvloeden ze elkaar op het moment dat er bij één van de drie iets gewijzigd wordt. Als er alleen gefocust wordt op wat niet goed gaat, worden wellicht andere kansen en mogelijkheden over het hoofd gezien.
Kerk in kaart
Bij het verkennen van de mogelijkheden voor de toekomst, is het belangrijk dat helder in beeld is wat de huidige situatie is. Dit kan via Kerk in kaart. Ook hier heeft ervaring geleerd dat het verstandig is om het gesprek over de opbrengsten van Kerk in kaart te laten begeleiden door een extern deskundige.
Het is verstandig om de classis te laten weten dat een gemeente in een verkenningsfase zit, want de classis denkt graag mee. Zo kan bijvoorbeeld de financieel beleidsadviseur van de classis een financiële analyse van de situatie nu en in de toekomst uitvoeren.
De classis denkt daarnaast graag mee over acties op korte termijn, om deze verkenningsfase te overbruggen:
- Helpt het om tijdelijk kerkenraadsleden van elders uit de classis toe te voegen?
- Kan er (onder voorwaarden) een kerkordemaatregel (ord. 4-6-5) worden afgegeven zodat met een kleinere kerkenraad dan het kerkordelijke minimum kan worden gefunctioneerd en rechtsgeldige besluiten kunnen worden genomen?
Let op: gebruik Kerk in kaart om de huidige situatie in beeld te brengen, en niet Nieuw Kerkelijk Peil. Nieuw Kerkelijk Peil is een wetenschappelijke methode die gebruikt kan worden door gemeenten die een visie en beleidsplan hebben en/of willen ontwikkelen, en genoeg bestuurskracht, vrijwilligers en financiële middelen hebben.
Mogelijkheden in beeld
Als uit Kerk in kaart blijkt dat een kerk te klein of kwetsbaar wordt om zelfstandig door te kunnen gaan, dan toont de ervaring dat deze kwetsbaarheid vaak ligt op een van de volgende vlakken: bestuurskracht, menskracht of financiële middelen (of een combinatie hiervan). Desondanks zijn er altijd nog steeds veel mogelijkheden om een vindplaats van geloof, hoop en liefde te zijn.
Om als kerkenraad in zo’n situatie goede keuzes te maken kan zij zich laten begeleiden door een extern begeleider. De classis kan adviseren wie hiervoor geschikt is.
Overzicht van mogelijkheden:
Kort opgesomd zijn de mogelijkheden:
Samenwerken:
- doorgaan in samenwerking met andere gemeenten. Hierbij zijn diverse mogelijkheden, bijvoorbeeld: op welke vlakken werk je samen en hoeveel bevoegdheden draag je over?
- doorgaan in samenwerking met andere gemeenten en tegelijk starten van een proefplek of pioniersplek, die op termijn een kerngemeente wordt
Samengaan:
- samen met een andere gemeente een nieuwe gemeente starten
- opgaan in een grotere gemeente
Opheffen:
- opheffen
- opheffen en huisgemeente worden
- opheffen en interkerkelijk verder
- opheffen en starten van een missionair, diaconaal of pastoraal project
- opheffen en starten van een proefplek of pioniersplek, die op termijn een kerngemeente wordt
Doorgaan:
- doorgaan als minimale kleine gemeente met toestemming van de classis en tegelijkertijd revitaliseren. Let wel op: een minimale kerkenraad is slechts een korte periode mogelijk. Tijdens die periode moet dus een duurzame oplossing worden gezocht.
- doorgaan als minimale kleine gemeente en starten van een proefplek of pioniersplek, die op termijn een kerngemeente wordt. N.B. een (te) kleine gemeente kan niet direct doorgaan als kerngemeente.
Zie ook de pagina Vormen van kerk-zijn.
Draagvlak en proces
Draagvlak creëren in de gemeente is essentieel. Welk perspectief ook wordt gekozen, draagvlak voor de keuze die wordt gemaakt is essentieel. Het is daarom belangrijk ervoor te zorgen dat de gemeente wordt meegenomen in alle stappen van het proces. Het advies hierbij is om steeds de focus te houden op de geestelijke component. Door samen te zoeken vanuit de geestelijke weg wordt de juiste keuze gemaakt. En er kan vertrouwen worden gehaald uit bijvoorbeeld het verhaal van de Emmaüsgangers. Waar twee samen op weg gingen in onzekere tijden, liep Jezus een eindje in hun midden mee.
Stappenplannen
Pas na deze grondige oriëntatie kan worden begonnen met concrete stappenplannen. Zodra er een keuze is gemaakt over welk perspectief het best past, zijn de volgende stappenplannen beschikbaar:
- Samengaan van gemeenten
- Stappenplan samenwerking gemeenten met plaatselijke vierplekken
- Samenwerken met gedeeltelijke overdracht van bevoegdheden (volgt)
- Samenwerken zonder overdracht van bevoegdheden (volgt)
- Samen een predikant beroepen (volgt)
- Opheffen van de gemeente
Ook hierbij geldt: neem de classis mee in het proces en zorg voor begeleiding, want zij hebben ervaring met deze complexe processen.
