Toerusting voor pastoraal werk
Voor gemeenteleden die een pastorale taak op zich nemen – of dat nu als ouderling of in een andere vrijwilligersfunctie is – kan het lastig zijn om te weten hoe je een goed pastoraal gesprek voert. Hoe luister je echt naar iemand? Wanneer spreek je wel of niet? Is het gepast om uit de Bijbel te lezen of samen te bidden?
Gelukkig gaat het niet om perfecte technieken, maar om een authentieke houding van aandacht en oprechte interesse. Want dat is uiteindelijk wat mensen het meest nodig hebben: iemand die écht luistert en betrokken is bij hun verhaal.
Luisteren in het pastoraat
Luisteren is het meest wezenlijke onderdeel in het pastoraat. Negatieve ervaringen met pastoraat hebben meestal te maken met gebrek aan aandacht en werkelijke belangstelling. Luisteren is een kunst en kost energie. Luisteren vergt geduld en oprechte interesse in de ander. De ander staat centraal. Er zijn verschillende omstandigheden en aanleidingen waardoor het luisteren toch niet goed lukt:
We worden in beslag genomen onze eigen ervaringen.
Soms lukt het gewoon niet om na een drukke dag nog te luisteren. Een korte tijd van stilte, concentratie en gebed kan een goede voorbereiding zijn als je hoofd ‘te vol’ zit. Het kan ook verstandig zijn een afspraak uit te stellen, als je hoofd te vol zit.
We komen te snel met een oplossing of een advies.
Het is heel menselijk de ander te willen helpen, en te voorzien van tips en oplossingen. De ander zit echter niet altijd te wachten op onze adviezen. Hij of zij heeft vooral behoefte aan een luisterend oor.
We oordelen te snel.
De ander hoeft maar een half woord te zeggen of we weten al waar het over gaat en wat we ervan vinden. Het kost moeite om oordeelloos te luisteren, en onze mening uit te stellen.
We ontwijken gevoelens
Vaak worden gevoelens ontweken door naar de feiten te vragen. Daarmee omzeilen we datgene wat moeilijk en confronterend is, want we weten niet goed wat te zeggen.
Zo zijn er nog veel meer valkuilen bij het goed luisteren naar de ander. Het is een vaardigheid die je al doende leert, en waarbij je je niet genoeg bewust kunt zijn van je houding en aanwezigheid. En tegelijkertijd is het een kunst die iedereen in zich heeft.
Spreken in het pastoraat
Ook het spreken vergt de nodige aandacht in het pastoraat. Want, wanneer spreek je? Wanneer troost je, bemoedig je, reik je iets aan uit het evangelie? Het spreken luistert nauw, goede woorden spreken op de juiste tijd is moeilijk. Meestal gebeurt dat ook niet in een eenmalig gesprek. Er moeten eerst kleine bruggetjes van vertrouwdheid gebouwd worden tussen mensen. Vaak gebeurt dat door gewoon te praten over ‘koetjes en kalfjes’.
Zorgvuldig spreken gebeurt nadat je zorgvuldig naar de ander hebt geluisterd. Wat iemand jou toevertrouwt, geeft aanknopingspunten voor wat je zou kunnen aanreiken. Zo kunnen ook woorden en verhalen uit de Bijbel ineens op een nieuwe manier betekenis krijgen. Ze blijken te passen in een levensverhaal, en werken als een spiegel: soms bevestigend, soms verhelderend, soms confronterend.
Bijbellezen in het pastoraat
De vanzelfsprekendheid waarmee er vroeger met huisbezoeken uit de Bijbel werd gelezen, en werd begonnen en afgesloten met gebed, is voorbij. Niet in elk pastoraal gesprek is het passend uit de Bijbel te lezen of samen te bidden. Toch kan het lezen van gedeelten uit de Bijbel het gesprek verdieping geven. Bijbelse teksten kunnen bemoedigen, troosten en heilzaam confronteren. Luisteren is een blijvende voorwaarde. Niet altijd is een schriftlezing op zijn plaats. Als er geen werkelijke ontmoeting is, als het gesprek niet op gang komt, als er alleen maar weerstanden en discussie zijn, dan kan een Bijbellezing misplaatst zijn.
Welke bijbelteksten je moet kiezen, hangt natuurlijk sterk van de situatie af. De psalmen bieden bijvoorbeeld een rijke bron aan mogelijkheden. Veel menselijke oer-ervaringen worden daarin herkenbaar in beschreven. Naast een Bijbelgedeelte is het lezen van een lied of een gedicht ook een goede mogelijkheid. Het is een prima idee om mensen te vragen naar wat hen zelf aanspreekt uit de Bijbel. Zo kun je samen stilstaan bij een trouwtekst, een belijdenistekst, een verhaal dat altijd zo heeft aangesproken.
Bidden in het pastoraat
Veel mensen hebben nooit hardop leren bidden. Vaak is er schroom om te bidden. Bidden wordt ervaren als heel persoonlijk, privé, intiem. Dat doe je niet zomaar hardop en al zeker niet voor een ander. Stel je voor, dat je de verkeerde woorden kiest... Het is zo kwetsbaar. Het vinden van de juiste woorden - zeker als je voor een ander bidt - luistert nauw.
Hoe bid je voor mensen? Kun je dat leren? Het gaat niet om veelheid van woorden. Het gebed hoeft ook geen vaste structuur te hebben waarin ‘alles’ aan de orde komt. Als je het moeilijk of eng vindt, kun je jezelf ‘op weg’ helpen door eerst eens thuis, voor jezelf alleen, hardop te bidden. Het is wel belangrijk om altijd eerst even te vragen of de ander een gebed op prijs stelt. Schroom is begrijpelijk en terecht. Aan de andere kant kan ‘samen bidden’ zoveel betekenen, dat je elkaar ook tekort kunt doen als je het bidden vermijdt. Het kan heel troostend zijn om datgene wat je samen hebt besproken en beleefd, in eenvoudige bewoordingen voor God brengt.
Ieder mens wil zich graag gekend weten in zijn of haar verhaal en erkend weten in wie hij of zij is. In een pastoraal gesprek kan voor uw idee misschien van alles misgaan. Maar wanneer u uitstraalt dat u aandacht heeft voor een ander en oprecht geïnteresseerd bent in wat hij of zij te vertellen heeft, dan is dat belangrijker dan onhandigheden of fouten die u begaat en bent u echt voor iemand voor een moment van waarde geweest!
Training pastoraat gesprek
De dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk biedt een training 'Pastoraal gesprek'. Deze training neemt je mee in de achtergronden van het pastoraal gesprek en geeft verdieping in gespreksvaardigheden. De training stimuleert je om een laag dieper te komen in de gesprekken die je voert.
