Orde van dienst
Een kerkdienst verloopt volgens een vaste orde, de liturgie. In deze serie komen de verschillende elementen aan bod. Prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/Liturgiewetenschap aan de PThU en aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika, licht ze toe. Drie gemeenten vertellen over hun praktijk.
Een kerkdienst verloopt volgens een vaste orde, de liturgie. In deze serie komen de verschillende elementen aan bod. Prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/Liturgiewetenschap aan de PThU en aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika, licht ze toe. Drie gemeenten vertellen over hun praktijk. Deze keer: het licht in de eredienst.
Allereerst is er licht. De eerste woorden van God luiden ‘Er zij licht’. En er was licht, nog voordat de zon en de maan en de sterren geschapen waren (Genesis 1). Het is het licht van Gods presentie in zijn schepping. Het is het licht waar de zon en de maan en de sterren met hun glans van getuigen: De hemel vertelt van Gods majesteit … het is een spraak zonder klank (Psalm 19). Datzelfde licht van Gods aanwezigheid schijnt vanuit die ene mens Jezus, die zegt ‘Ik ben het licht voor de wereld’. Beeldspraak en directe taal lopen in elkaar over. Het natuurlijke licht herinnert ons aan de Schepper en aan zijn Zoon Jezus Christus en hoe zij onder ons zijn. De rijzende morgenzon herinnert aan zijn verrijzenis: ‘het licht van Christus kleurt de lucht’ (Lied 599). ‘Van U getuigen dag en nacht. Gij hebt ze heerlijk voortgebracht.’ (Lied 978) De kerk speelt in haar bouwactiviteiten en in haar liturgie met het licht. Kerken werden georiënteerd, dat wil zeggen naar het oosten gebouwd, zodat het eerste morgenlicht op het altaar viel, op de tafel waar de verrezen Heer present komt in brood en wijn. De ramen van oude kerken barsten uit in een festival van kleur. De tijden van het gedachtenisjaar worden met de kleuren wit (voor de Christusfeesten), rood (voor Pinksteren), paars (voor de ingetogen voorbereidingstijden) en groen (voor onder meer de zomertijd) gemarkeerd. En bij de lezenaar met de Bijbel staan de paaskaars, beeld van de opgestane Heer, en soms ook de tafelkaarsen of kaarsen: ‘Uw woord is een lamp voor mijn voet, een licht op mijn pad.’ (Psalm 119:105) Het geloof is niet alleen uit het gehoor.
Dienstboek. Schrift, Maaltijd, Gebed, 942-944
Van links naar rechts ds. Marjan Zebregs, ds. Arnold Vroomans en ds. Anne Verbaan
Het Licht gaat door de hele gemeente
In 2010 heeft onze protestantse gemeente de naam ‘De Lichtbron’ gekregen, om zo het evangelie van Jezus Christus als Lichtbron te tonen. In de zondagse eredienst schijnt het Licht vooral door de brandende paaskaars. Deze paaskaars brandt voor aanvang van de kerkdienst. Ook de sacramenten van doop en heilig avondmaal, de dooprol, het gedachtenisboek en de historische Bijbel zijn al voor het begin van de eredienst zichtbaar. De taakgroep eredienst kiest jaarlijks een nieuwe paaskaars. Op paasmorgen draagt een diaken de paaskaars de kerk in. Een ouderling vertelt de betekenis van de opdruk van de paaskaars. De kerkgangers geven een kleine paaskaars met dezelfde opdruk aan elkaar door, als symbool dat het Licht van Christus door de hele gemeente gaat. Op Zondag Voleinding, in de adventstijd en met Kerst heeft Licht een extra belangrijke rol in onze liturgie. In de liturgie van Goede Vrijdag doven we het Licht.
Ds. Marjan Zebregs, predikant Protestantse Gemeente Wateringen, Kwintsheul en Wateringseveld
Sterke ervaring van licht
Soms bespeur ik bij mezelf de neiging om bepaalde woorden of termen uit de Bijbel te snel te bestempelen als beeldspraak. Terwijl die woorden dat in de liturgie, in de eredienst, niet zijn. Ik ben opgegroeid in de Hooglandse Kerk in Leiden en ik ben nooit in een kerk geweest die voor mij meer ‘kathedraal van licht’ is dan dat gebouw. Als bij een rouwdienst licht valt over de kist, in de paasnacht de paaskaars ontstoken wordt, tijdens een preek het zonlicht met de gemeente speelt, hoe concreet, direct, reëel, is dan het licht van God wel niet? Het sterkst heb ik dat mogen ervaren bij een doopdienst die in de nacht plaatsvond op de kinder-IC. Vanwege de zuurstoftherapie konden we geen kaarsje ontsteken, we moesten het doen met een eenvoudig led-waxinelichtje van de Action. Het water van de doop kwam uit een steriel flesje. Zelden heb ik concreter het licht van Christus gezien.
Ds. Arnold Vroomans, predikant Protestantse Gemeente Rijnsburg
Licht als heilige hindernis
Boven de preekstoel in de Oude Kerk in Bennekom is een rozetraam. Het doet bezoekers wel denken aan de rozetramen in een Franse kathedraal. Als op zondagmorgen het licht erdoorheen valt, valt er meer dan warmte en licht naar binnen. Het raam heeft glas-in-lood. De kleuren kennen dan hun eigen spel van blauw, geel en zelfs wat rood. Zo zittend in de kerkbank spreekt het raam zijn eigen taal. Het is een venster dat je omhoog doet kijken. Een ander moment is het of de hemel door dat venster naar jou kijkt. Misschien is het wel allebei. Juist door de lichtval is er een ontmoeting van boven met beneden, van God en mens, zonder dat er nog een woord gezegd is. Het orgel begint te spelen. Het nodigt uit om uit volle borst mee te zingen. Je hebt een heilig moment. Datzelfde licht vormt echter ook een hindernis. Er is geen woord van het lied op de muur te lezen!
Ds. Anne Verbaan, predikant Hervormde Gemeente Bennekom
Lees meer in de serie 'Orde van dienst':
