Kerkelijk spreken
De scriba deelt theologische reflecties die voortkomen uit wat er leeft in de kerk. Deze inzichten verbinden geloof met actuele maatschappelijke thema's en geven richting aan hoe we vandaag Christus belijden in woord en daad.
Hoe meer de kerk in de smoezeligheid van levens stapt, hoe dichter ze bij haar roeping komt. Kees van Ekris stelt dit bij zijn aantreden als scriba van de Protestante Kerk in Nederland. Hij heeft het idee dat er een andere kerk aan het ontstaan is. 'Maar misschien hoop ik dat vooral.'
Durft de kerk vies te zijn? Erik Oevermans stelt in een essay in het Nederlands Dagblad (31 oktober) de vraag naar rauwe theologie. Het resoneert bij mij. Hoe aardser de kerk, hoe dichter ze bij haar DNA is.
Andere schoonheid
Er zijn foto's uit 2013 waarin paus Franciscus op het grote plein in Rome een man kust en omhelst, met tientallen tumoren over zijn gezicht en nek. Daar in die kus voel je even de anima ecclesiastica, de moederlijke ziel van de kerk.
Voor je het weet wordt dat esthetiek: ik kan er een preek over houden, ontroerend mooi, maar zonder zelf vies te willen zijn. Is dat wel het juiste woord, eigenlijk, vies? Wat is vies en wie? Is welvaart, egoïsme en plastic schoonheid niet viezer dan een lijdend mens? Leert de kerk je misschien een andere schoonheid zien?
De Milanese kardinaal Carlo Martini, die aan Parkinson leed, ging aan het einde van zijn leven in Jeruzalem wonen. Om er gewoonweg te zijn voor wie hem nodig had. Hij deed een eenvoudig appel op zijn kerk: go to those who need you, ga naar de mensen die je nodig hebben!
Wanneer je als kerk jezelf die eenvoudige opdracht voorhoudt, als je het aandurft aardser te worden en viezer, wordt je roeping als kerk evidenter. Wanneer je in de kotten durft te komen waar arbeidsmigranten leven, als je door durft te vragen bij gewonde zielen en geschonden lijven en kapotte relaties, weet je waar je nodig bent.
Geen tijd
Toen ze aan kardinaal Martini vroegen of hij weleens piekerde over de zin van het leven, zei hij: 'Nee. Daar heb ik geen tijd voor. Er zijn te veel mensen die me nodig hebben.'
De vraag naar de zin van het leven kan ook, met andere woorden, een vraag zijn van nogal welvarende, individualistische en met-zichzelf-bezig-zijnde mensen. Zinloosheid is vaak de vrucht van uitgebluste seculiere levens. De kerk moet die vraag niet toedekken, maar openleggen. Hoe kan het dat je twijfelt aan de zin van je bestaan als je de viesheid van het leven kent, als je weet hoeveel mensen snakken naar troost en menselijkheid, naar een bed, een bad en een kop koffie? Ga naar de mensen die je nodig hebben, en de vraag naar de zin van het bestaan zal verdampen. Iets eindigt in ieder geval. Dat doet pijn. Maar het is ook goed.
In De Groene Amsterdammer schreef Marja Pruis over 'het einde van de 20e-eeuwse man', over hoe de literaire wereld van de afgelopen decennia gedomineerd werd door een bepaald type schrijver. Meestal man, machtig, erudiet, lawaaierig, licht nihilistisch, ongeremd, wit. En inderdaad, achteraf gezien zie je hoe het tijdsbeeld van toen weerspiegeld wordt in die mannen. Dat is aan het voorbijgaan. Hopelijk.
Tijdsbeeld?
Ik dacht: zou je zo ook kunnen denken over 'het einde van de 20e-eeuwse kerk'? Was de kerk van de afgelopen decennia ook een weerspiegeling van een tijdsbeeld? Een kerk die vooral verbaal was, veel vergaderde, naar uniformiteit streefde, maatschappelijke invloed wilde hebben, macht zelfs? Die zich stiekem superieur voelde, moreel en geestelijk? Een kerk die veel ruzie maakte, andersdenkenden amper verdroeg? Is die kerk bezig voorbij te gaan?
Schudt God ons door elkaar zodat we meer conform zijn Idee worden? Zou de kerk armer kunnen worden, geduldiger, viezer, nederiger, moederlijker?
Ik zeg 'worden', maar 'is' de kerk niet al zo? In mijn kerk, de Protestantse Kerk, zijn meer dan tweeduizend kenners van onze tijd en dienaren in deze tijd. Voorgangers in Vinex-wijken, oude steden en lege dorpen, pioniers en predikanten in de bajes of in de psychiatrie. Ze weten heel goed wat er leeft in mensenzielen.
Zij weten hoe gewond wij met elkaar zijn, hoe rafelig ons leven is. In onze kerk zijn PVV-stemmers, liefhebbers van groen en sober, voor en tegen een azc, berustende mensen en woedende, studenten die hun weg nog zoeken. Voorgangers ontmoeten hen, vaak niet in hun ideologie, maar rond een echtscheiding, een burn-out, aan een graf of op catechisatie.
Dat is geen zwakte van de kerk. Het is een kracht. Wij weten welke mens achter de meningen zit. Dat zijn kenbronnen in onze kerk.
Hoe meer de kerk in de smoezeligheid van levens stapt, hoe dichter ze bij haar roeping komt. De kerkhervormer Maarten LutherVerder lezen
Wie was Maarten Luther? (1483-1546) wist dat een theoloog iets moet weten van de verdommenis (damnando fit theologus, het vervloekt zijn maakt de theoloog), wil hij of zij werkelijk theoloog zijn. Ja, zulke vuige taal gebruikte Luther en daarom is zijn theologie zo sterk, en in zekere zin: zo volks.
Vuile handen
God maakt vuile handen, dat is het unieke aan deze God, en rafelige mensen spitsen dan hun oren. God in een voerbak, God op het schavot, zei de verzetstheoloog Dietrich BonhoefferVerder lezen
Wie was Dietrich Bonhoeffer? (1906-1945).
Als je deze diepte in getrokken wordt, krijgen geloofswoorden nieuwe kracht en schoonheid. Genade, rechtvaardiging van de goddeloze, dat je door Jezus Christus gered wordt, niet in je gedroomde ideaal-ik maar in je gevreesde vieze ik.
Neem nu zoiets als 'synodaliteit', een begrip dat protestanten en katholieken steeds meer verbindt: 'kerkbreed beraad' betekent het. Dat is niet steriel. Dat is jezelf géven aan anderen in de kerk. Soms voor je gevoel vies worden doordat je je verbindt aan iets of iemand die je tegenstaat. Als je denkt dat elkaar liefhebben een steriele bezigheid is, heb je nog nooit een echt mens liefgehad. Of een echte kerk.
De enige kracht waardoor dit kan is de liefde. Alleen de liefde maakt de kerk nederiger en geduldiger. Er is iets nieuws gaande in de kerk. Nieuwe intellectuele, existentiële en sociale energie komt vrij omdat iets ouds sterft.
Deze bijdrage is een uitwerking van de preek die Van Ekris hield in de Laurenskerk in Rotterdam, ter gelegenheid van zijn verbintenis als scriba van de Protestantse Kerk in Nederland. In die dienst vertelden allerlei Rotterdammers waarom de kerk voor hen een zegen is.
