Kerkdiensten uitzenden via internet 

Met de komst van online kerkdiensten is de hybride kerk geboren: een combinatie van de fysieke en de online kerkdienst. Peter Schuurman van kerkdienstgemist.nl herkent dit als geen ander. Deze abonnementenservice is een audio- en videostreaming platform voor 1900 kerken. Via de website en de app zijn samenkomsten te volgen, kerktv of kerkradio heet dat. Schuurman: “Door corona bleken bepaalde zaken die niet belangrijk leken ineens van grote meerwaarde. Daarbuiten verwacht ik dat online kerkdiensten vooral een aanvulling blijven op de normale kerkdiensten die je bezoekt.”

Gemeenten zijn, soms plotsklaps, begonnen met het uitzenden van kerkdiensten. Aan auteursrechten en privacy werd vaak pas later gedacht. Daarom eerst aandacht voor het juridische kader.

Denk aan auteursrechten

Auteursrecht in online kerkdiensten lijkt wel een stiefkindje. Dat is een aandachtspunt; het online gebruik van (religieuze) muziek neemt toe. Want wat is een uitzending zonder zang, orgelspel of een combo?

Er zijn meerdere rechten om rekening mee te houden:

• auteursrecht (bepaald in de Auteurswet)
• naburige rechten (vastgelegd in de Wet op de naburige rechten)
• persoonlijkheidsrechten

Deze regel je vooraf, niet achteraf.

Rechten regelen

Het streamen van kerkdiensten betekent dat je muziek en teksten vermenigvuldigt. Er is de maker die rechten heeft en er is de uitvoerend kunstenaar die gaat over de exploitatierechten. Je mag hun werk gebruiken als je toestemming hebt verkregen, als de tekst of muziek vrij is van auteursrechten (bijvoorbeeld via Creative Commons) of als er sprake is van een citaat.

Platformen als kerkdienstgemist verwijzen naar die rechten. “Voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal dat via kerkdienstgemist wordt uitgezonden, moet de kerk een streaming licentie hebben”, zegt Peter Schuurman. In Nederland wordt dit geregeld door Buma-Stemra. Speciaal voor kerken biedt de Christian Copyright Licensing International (CCLI) deze licentie aan tegen gereduceerd tarief. Let op: met deze licentie regel je als gemeente veel maar niet alles. Kijk voor meer informatie op protestantsekerk.nl/auteursrechten.

Denk aan privacy

Als ik een gemeente spreek over online uitzendingen, komt privacy altijd voorbij. De drie letters AVG geven soms een krampreactie: we mogen niets meer. Die kramp is niet nodig. De AVG is sinds mei 2018 bedoeld om als gemeente transparanter te worden in hoe je met de persoonsgegevens van je leden en bezoekers omgaat. Het is vooral je gezond verstand gebruiken.

In eerste instantie heb je - als het goed is - in je privacybeleid de grondslagen bepaald waarop je persoonsgegevens verwerft en verwerkt. 'Toestemming vragen' is een van de grondslagen. De grondslag ‘gerechtvaardigd belang’ wordt vaak over het hoofd gezien maar is interessant om te overdenken. Stel de vraag: is het gerechtvaardigd als je persoonsgegevens wilt gebruiken om naar elkaar om te zien? Vast wel! Dus hoef je bij het uitzenden van kerkdiensten niet iedereen een schriftelijke toestemming te vragen. Wel kun je overwegen om mensen die duidelijk identificeerbaar in beeld komen te vragen of ze akkoord zijn met online zichtbaarheid. Ook zijn er situaties denkbaar waarbij mensen vanwege hun eigen veiligheid liever niet in beeld komen. Houd daar rekening mee en wijs bijvoorbeeld bepaalde vakken aan waar de kerkganger niet in beeld komt. 

Ook bij speciale bijeenkomsten als doop, trouw- of rouwdienst is het verstandig vooraf met de familieleden door te nemen hoe je met privacy en uitzending omgaat. Maak in ieder geval duidelijk dat er opnamen worden gemaakt, vanuit het wetboek van strafrecht mag je namelijk geen heimelijke opnamen maken. Check ook of het platform dat je gebruikt voldoende mogelijkheden biedt om privacy te waarborgen. Kun je openbaar of privé uitzenden? Kun je als kijker video/audio downloaden? Ben je vindbaar via Google, of wil je dat niet? Meer informatie daarover vind je op protestantsekerk.nl/privacy.

Voorkom deze valkuilen

Waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt. Dat is niet erg en niet te voorkomen. Je bent geen NOS of CNN. Schuurman ziet nog weleens technische fouten voorbijkomen. “Wat we mis zien gaan is dat een kerk vergeet om een uitzending in te plannen. Dan wordt de opname ervan na afloop niet gepubliceerd op de website. Of een uitzending wordt te kort ingepland en dan komt de opname niet volledig op de website te staan.” In beide gevallen heeft kerkdienstgemist backups die kunnen worden teruggezet. 

Zorg daarnaast voor voldoende vrijwilligers en achtervang. Niets zo vervelend als wanneer een stream niet kan worden opgezet omdat de vrijwilliger van dienst onverwacht ziek is.

Gratis of betaald platform?

Kerkomroep en kerkdienstgemist zijn specialisten die bekend zijn met het kerkelijke veld. Daardoor krijg je adequate begeleiding en ondersteuning. Daar betaal je voor. Bij YouTube, Facebook Live, Zoom of Teams moet je alles zelf uitzoeken. Dat bespaart geld, maar kost tijd. En heb je daarvoor voldoende vrijwilligers beschikbaar?

“Het grote voordeel van kerkdienstgemist is dat wij kerken alles in eigen beheer kunnen aanbieden. Bij ons wordt je stream nooit onderbroken”, geeft Schuurman aan. “Kerken die kijken via Youtube hebben die garantie niet en zijn afhankelijk van het beleid van Youtube. Dat is niet afgestemd op kerken maar op advertenties.” Betalen voor ondersteuning is dus zo gek nog niet.

Onderschat je uitzending niet

Het uitzenden van een kerkdienst is gemakkelijker geworden. Dat is fijn. Maar bedenk dat een kijker gewend is aan de kwaliteit van professionele films, documentaires en tv-uitzendingen. Dat hoef je niet te kopiëren maar houd er wel rekening mee: onderschat je uitzending niet.

Daarom tot slot drie extra tips waarmee je de uitzending beter maakt.

• Draaiboek
  Bij het uitzenden van een kerkdienst is de opbouw bekend. Maar bij andere samenkomsten? Zet in een draaiboek welke cameraposities er zijn, en hoe en wanneer je deze activeert. Bedenk hoe je een beamer in beeld brengt (let op de hoeveelheid tekst, en de leesbaarheid). De tool kerkbeamer kan hierbij behulpzaam zijn.
• Non-verbale communicatie
  Voor de voorganger: denk aan je lichaamshouding, maak oogcontact met de camera en let op het effect van je stem.
• Wissel beelden af
  Bij een voetbalwedstrijd zie je beelden uit het publiek, het stadion, een vlag of alleen de bal. Bij een kerkdienst kan dat ook: breng de paaskaars, de bijbel, het glas-in-loodraam in beeld. Matig jezelf daarbij. Bij het afroepen van de gebeden de kaars minutenlang in beeld brengen is too much. Breng vooral mensen als je privacy op orde is: dat verhoogt de verbondenheid met de aan huis gebonden gemeenteleden. In je draaiboek en bij presets van je cameraposities kun je dit goed voorbereiden. 

Aanbieders

kerkdienstgemist.nl; kerkomroep.nl; mijnkerkdienst.nl; 302.nl; YouTube, Facebook Live; Instagram; Zoom; Google Meet; Microsoft Teams

Lees meer in de serie Kerk & Communicatie:

Illustratie: Marijke ten Cate