Geroepen tot... - Kerntaken van een gemeente
Volgens de kerkorde is 'de gemeente, daartoe begenadigd door de Geest, geroepen tot de dienst aan het Woord van God in de prediking van het Evangelie en de viering van doop en avondmaal in de openbare eredienst, in de dienst van de gebeden, in de missionaire arbeid, in het diaconaat, in de herderlijke zorg, in de geestelijke vorming en ook in alle andere arbeid tot opbouw van het lichaam van Christus.'
Maar wat betekent dat precies? Een uitleg per roeping.
Diaconie betekent ook wel ‘dienen aan tafel’. Het drukt uit dat we als volgelingen van Jezus geroepen zijn om elkaar en de wereld te dienen. Diaconaat is de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid. In het diaconaat is de kerk solidair met wie lijden in de wereld en geeft zij vorm aan de verwachting van het Rijk van God voor deze wereld.
In de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland staat het als volgt verwoord in artikel X, 2: De gemeente vervult haar diaconale roeping in de kerk en in de wereld door in de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid te delen wat haar aan gaven geschonken is, te helpen waar geen helper is en te getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt.
Wat is de betekenis van diaconie en diaconaat?
Het diaconaat is geboren rond de tafel, waar de vroege christenen bij elkaar kwamen om met elkaar het leven van Jezus na te volgen. Diaconie betekent ook wel ‘dienen aan tafel’. Het drukt uit dat we als volgelingen van Jezus geroepen zijn om elkaar en de wereld te dienen.
Dat begint met de viering van het avondmaal in het hart van de kerk, waar we delen in het lijden van Christus én in de overvloed van het Koninkrijk van God. Het breken en delen zetten we voort in ons dagelijks leven.
Diaconaat volgens de kerkorde
Diaconaat is nauw verbonden met de missionaire en pastorale taken van de kerk. De kernwoorden die artikelen V en X van de kerkorde noemen zijn barmhartigheid en gerechtigheid. In barmhartigheid gaat het om ruimte scheppen voor de ander en zijn of haar perspectief. Dat vereist oefening, want het is niet makkelijk mensen toe te laten die anders leven dan je zelf gewend bent of goed acht. Gerechtigheid ligt in het verlengde van barmhartigheid: je actief inzetten voor de ruimte van een ander.
Daarnaast is ook verzoening een belangrijk woord voor diaconaat, dat immers staat of valt met de verbinding tussen mensen en met God. Dit begint met kijken en luisteren wat er in onze directe omgeving speelt: wat zijn de zorgen? Met wie gaat het goed en wie wordt niet gezien? Wat is nodig? Dit lukt alleen als we de tijd nemen elkaar te leren kennen. Wederkerigheid is daarbij een belangrijk uitgangspunt: diaconaat gaat net zozeer om ontvangen als om geven.
Breken en delen
Samen eten is daarom een goede manier om diaconaat vorm te geven. Eten delen gaat om menselijke warmte, ontmoeting, veiligheid en gerechtigheid, het onderbreken van de dag en nog veel meer. Dit kan ook tot conflicten leiden, want wie mag er aanschuiven aan tafel en wie beslist daarover? Wat wordt er gegeten en door wie is dat eten gemaakt? Hoe beginnen we de maaltijd en welke tafelmanieren verwachten we? Deze vragen brengen ons heel dicht bij kwesties uit het dagelijks leven, die ons direct raken. Vragen rond duurzaamheid en landbouw, maar ook een thema als diversiteit en cultuur vragen om aandacht. We krijgen te maken met inkomensverschillen en arbeidsverhoudingen en moet keuzes maken hoe we besluiten nemen. Rond de tafel krijgen deze vragen een spirituele dimensie. Ze hebben immers te maken met waar we op hopen en waar we in geloven.
Juist omdat diaconaat vaak wordt beoefend tussen mensen met heel verschillende posities en omdat er vaak sprake is van ongelijke verhoudingen, is het belangrijk conflicten te erkennen. Anders dreigen juist de kwetsbaarste tafelgenoten de dupe te worden. Diaconaat betekent daarom dat we ook kritisch naar onszelf kijken: hoe verhoudt ons breken en delen zich tot wat er aan de tafel van de Heer gebeurde en gebeurt?
Diaconie en diaconaat in de bijbel
De dienst van barmhartigheid en gerechtigheid kan zich beroepen op vele Bijbelse teksten. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal waarin Abraham drie mannen bij zijn tent ontvangt, of aan Elia die de weduwe van olie en meel voorziet, en natuurlijk aan het verhaal van de uittocht uit Egypte.
God hoort de schreeuw van Israël dat zwoegt in slavernij, en geeft gehoor aan hun verlangen naar bevrijding. De opdracht om de vreemdeling te verwelkomen, die we ook weer tegenkomen in Matteüs 25, gaat terug op deze ervaring: dat God omziet naar wie is verdrukt en vluchten moet. De God van Israël laat zich kennen als degene die erbij is, hoe diep mensen ook zinken (Exodus 3:14).
In dienst van mensen
De basisregels voor het samenleven, waarmee de gerechtigheid wordt vormgegeven, worden in Leviticus 19:18 afgesloten met de opdracht: heb je naaste lief zoals jezelf. Dit is een stevige basis voor diaconaat. In de evangeliën wordt hierop verder gebouwd; Jezus stelt zich in dienst van de kwetsbaarste mensen. In het verhaal van de broden en de vissen laat Hij zien dat het leven goed is als mensen samen delen. Hij treedt keer op keer op ten gunste van mensen die ziek zijn of uitgestoten, die honger hebben of in de gevangenis zitten.
In Matteüs 25 identificeert Jezus zich met hen en roept allen die hem willen volgen op om hetzelfde te doen. Dit gaat veel verder dan geld geven in een collectezak voor een goed doel; hier gaat het om optrekken met de minsten in de gemeenschap en je met hen verbinden.
Tafel en woord
Een tekst die vaak wordt genoemd als het gaat om de instelling van het ambt van diakenen in de kerk is Handelingen 6. Hier beklagen de Griekse christenen zich dat hun weduwen minder goed bedeeld worden dan die van de Joodse christenen. De twaalf apostelen stellen hierop zeven mannen aan die een oplossing moeten vinden voor de bediening van het brood, terwijl zijzelf zich toeleggen op de bediening van het woord. Zo is er sprake van een diaconie van het woord en een diaconie van de tafel. Degenen die aan tafel bedienen, behoren vol van wijsheid en geest te zijn. Zo wordt een nauwe relatie gelegd tussen tafel en woord, tussen de geest en de materiële behoeftes van mensen.
Wat zijn de taken van een diaconie? Wat zijn de taken van een diaken?
Diakenen zijn geroepen tot de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid in zowel de gemeente als in de wereld, zoals de kerkorde zegt. Daarbij dienen zij zowel aan de tafel van de Heer als aan de vele tafels waar mensen samenkomen om elkaar te ontmoeten door voedsel en ervaringen te delen. Meer over de taak van de diaken is hier lezen:
Meer lezen over diaconie en diaconaat?
Een rijke bron voor diaconaat zijn de drie handboeken diaconiewetenschap, die tussen 2004 en 2018 verschenen onder de titels Barmhartigheid en Gerechtigheid, Diaconie in Beweging en Diaconaal doen doordacht.
Wie meer wil lezen over de relatie tussen diaconie en liturgie vindt veel materiaal in het boek van Gerard Rouwhorst en Louis van Tongeren, Vieren en delen uit 2019.
Erica Meijers hield in 2020 op de Landelijke Diaconale Dag de Rotterdamlezing over Diaconaat als Tafeldienst.
Over de verbondenheid tussen missionair en diaconaal werk een uitleg van Stefan Paas aan de hand van de 5 marks of mission.
Illustratie: Linda Verholt
