Oplettendheid dreigt uit te sterven. Woorden met een waarschuwing, uitgesproken door Tish Warren. Wie er snel overheen leest en het als een gegeven aanneemt, loopt misschien wel in de valkuil van deze tijd: veel dingen in korte tijd doen, maar met weinig aandacht. Wie het zinnetje goed op zich in laat werken, kan zomaar op het spoor zitten waar Tish Warren zich hard voor maakt: leef met aandacht en ontdek hoe het alledaagse leven heilig kan zijn.
Oplettend leven en daarin het heilige ontdekken
De Amerikaanse theologe Tish Warren is verbonden aan de Anglicaanse Kerk in Noord-Amerika. Samen met haar man is ze daar als priester werkzaam in Pittsburgh. In 2018 verscheen haar eerste boek: Liturgie van het alledaagse, heilige gebruiken in het gewone leven. Meer dan een boek is het een reisverslag van haar eigen zoektocht om de onrust van een druk leven te verbinden aan het leven als gelovige. Wat Warren daarbij tekent is haar ontwapenende eerlijkheid. Het leven hoeft niet mooier te worden beschreven dan het is, ook het geestelijk leven niet, ook niet als je priester bent. Integendeel, wie midden in dat roerige, lastige en turbulente leven begint en daarin zoekt naar de verbinding tussen leven en geloven, ontdekt dat ook de alledaagse dingen iets heiligs in zich kunnen hebben. De waarde van haar boodschap wordt door een steeds breder publiek herkend. Zo schrijft ze onder meer voor The New York Times en Christianity Today.
Waar kennen we Tish Warren van?
In Nederland werd Tish Warren bij een breder publiek vooral bekend door het verschijnen van haar tweede boek, Bidden in de nacht, in 2021. In interviews met Trouw en de EO vertelt ze openhartig over haar leven als gelovige en de twijfels die daarin opkwamen na een bewogen jaar. De rode draad in het denken van Warren zou je in twee grove lijnen kunnen samenvatten.
Allereerst: de kracht van het alledaagse. De grote uitdaging van deze tijd is om niet te vervallen in een ratrace waarin je honderd dingen doet zonder dat je nog werkelijk beseft wat ze bijdragen. Snel nog even dit, snel nog even dat, op weg naar? Het is alsof Tish Warren hier even hard op de rem gaat staan en je op wil roepen hetzelfde te doen. Wanneer de dingen die we doen in zichzelf geen aandacht meer krijgen en geen betekenis meer hebben, wat is het dan nog wel waard om die aandacht te krijgen? Warren gebruikt hier het woord ‘heilig’: dat wat aandacht krijgt en wat we waarde toekennen, iets gewijds. Van het opstaan in de morgen en de dag in dankbaarheid van God ontvangen, tot het oplossen van een conflict met je partner omdat je gelooft dat je geroepen bent in vrede te leven. Leef met aandacht, oplettend en doe ook de kleine dingen recht.
Open, eerlijk en oplettend
Wie daar serieus werk van wil maken, ontdekt dat hij daarvoor ook nog iets anders nodig heeft: eerlijk naar jezelf durven zijn. Je zou dit de tweede lijn bij Warren kunnen noemen. In haar boek Bidden in de nacht beschrijft ze hoe een paar heftige ervaringen in korte tijd, waaronder het verlies van haar vader en twee miskramen, haar geleerd hebben dat geloven niet vanzelfsprekend is. En dat je ook als priester voor vragen kunt komen te staan waarop je geen antwoord hebt. En dat misschien ook niet moet willen hebben. Laat die vragen staan, is de boodschap van Warren, en overschreeuw ze niet. En lukt bidden je zelf niet, laat je dan dragen door de woorden en gebeden van de kerk voor jou. Dat geeft ruimte, dat je het niet altijd zelf hoeft te doen, maar dat je je deel weet van de kerk van alle tijden. In een interview in Trouw over het boek beschrijft ze het als volgt: ‘We hebben geen antwoord maar een verhaal. Christus is gestorven, Christus is opgestaan, Christus zal weer komen. Als ik een antwoord zou moeten geven is dat het: dood, opstanding en wederkomst.’ Gelovige eerlijkheid. Niet weglopen voor wat op tafel ligt, of dat nu de drukte van het bestaan of de diepe vragen naar God zijn. Maar open, eerlijk en oplettend in het leven staan en daarin het heilige ontdekken.
Wat kunnen we in de plaatselijke gemeente in Nederland met haar gedachtegoed?
Tish Warren helpt je als gemeente door twee vragen te stellen: durven we eigenlijk wel in deze spiegel te kijken? En hoe verhoudt wat we doen in de kerk zich eigenlijk met ons dagelijks leven?
Maak het niet mooier dan het is. Een spiegel kan daarin confronterend zijn omdat die alles toont zoals het is. De kracht van Tish Warren is dat ze eerlijk durft te zijn over wat zich aandient in haar leven. Bijvoorbeeld de erkenning dat bidden even niet meer lukt, of dat je vol vragen zit waarom bepaalde dingen in het leven gebeuren. Dat overschreeuwen of theologisch willen verklaren, zegt Warren, helpt je uiteindelijk niet verder omdat het antwoorden lijken zonder dat ze het zijn. Laat staan wat er is aan vragen en twijfel, maar kijk ook wat er om je heen is om je staande te houden en om verder te kunnen. Voor haar waren dat bijvoorbeeld de completen, de gebeden uit de nacht. Terugvallen op wat de kerk door de eeuwen heen je heeft aangereikt, juist als je zelf even zonder woorden zit. Dat kan je niet alleen als individu maar ook als gemeente weer moed geven.
Verwacht het niet alleen van de zondagmorgen, zou je het andere punt kunnen samenvatten. De situatie die dan kan ontstaan is dat je uit een jachtige week opeens volop in de rust een dienst zou moeten beleven. Alsof het ervaren van God zich zo gemakkelijk laat sturen. Draai dat nou eens om, zou Warren zeggen, en leg veel meer de focus op de dagen om die zondag heen. Probeer in je werk, relaties, vrije tijd en de andere aspecten van het dagelijks leven zo met aandacht te leven dat het heilige momenten kunnen worden. Zo wordt de zondag een hoogtepunt in plaats van een sluitstuk.
Lees ook het theologisch profiel van ds. Kleijs Kroon:
