Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van mensen die belangrijk zijn of zijn geweest voor de theologie. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Willem Barnard (1920-2010) was een van de belangrijkste kerklieddichters van de vorige en begin deze eeuw. Ruim 350 liederen staan op zijn naam. Met ‘zingend geloven’ bedoelde hij dat lied, gebed, de eredienst geen geloofsuiting is, maar een zich te binnen brengen van het geloof. Het geloof dat niet van mij is maar mij geschonken wordt.
Dominee-dichter leerde ons anders zingen
Willem Barnard werd geboren in Rotterdam. Hij maakte mee hoe in mei 1940 het hart uit de stad werd gebombardeerd. Aanvankelijk studeerde hij letteren, maar zijn oorlogservaringen brachten hem bij de theologie. Hij werd hervormd predikant in Hardenberg en Nijmegen, en vervolgens studiesecretaris van de Van der Leeuwstichting die religie en kunst in elkaars vaarwater brengt. Barnard stond aan de wieg van de liturgische vernieuwing die uitging van de Amsterdamse nocturnen en de kerk van Rozendaal. Met vrije kerkliederen, vertalingen van Engelse en Latijnse hymnen en ook psalmberijmingen droeg hij bij aan onder meer het Liedboek van 1973 (103 liederen) en het Liedboek van 2013 (112 liederen). Barnard is herkenbaar aan een poëtische, mystieke theologie die hij ontleende aan de Bijbel, ‘geschreven door dichters’, en aan rabbijnen en kerkvaders. Hij ontving daarvoor een eredoctoraat van de Universiteit van Utrecht. In zijn hoofdwerk Stille omgang (vijf maal herdrukt!) ontvouwt hij zijn medigesen (meditatie/exegese) naar de tred van het liturgisch jaar.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
Beslissend in Barnards ontwikkeling zijn drie Engelandreizen begin jaren 50. Hij leerde er de wholeness kennen die zich oriënteert op de kerk van alle tijden en plaatsen, een katholiciteit die ook de hele mens voor ogen houdt. In de anglicaanse kerk onderging Barnard de lijfelijke eredienst van knielen, een kruisteken maken, kaarsjes opsteken en vooral de eucharistie. Deze rituele omgang met het mysterie was voor hem een openbaring en bracht een stroom van gedichten op gang, verschenen in de bekroonde bundel Woorden van brood (1956), en vervolgens onstuitbaar veel bijbelliederen om te zingen bij de maaltijd van de Heer. Engeland heeft zijn plaats in de kerk blijvend veranderd en verankerd. In 1985 trad hij toe tot de Oud-Katholieke Kerk, de Nederlandse anglicanen.
Waarmee is hij bekend geworden?
Het was Barnard onmogelijk zijn dubbele roeping van dominee en theoloog onder één noemer te brengen. Hij koos voor zijn dichterschap het pseudoniem Guillaume van der Graft, waaronder hij ook zijn ‘versjes’ uitbracht: ‘Een mens te zijn op aarde’, ‘O Jezus, hoe vertrouwd en goed’, ‘Alles wat over ons geschreven is’. Naarmate zijn liederen ingang vonden in zowel de breedte van het protestantisme als in de katholieke tradities, kon de naam Willem Barnard volstaan. Ook internationaal hebben zijn liederen vernieuwing gebracht. Zijn lied ‘Zingt jubilate voor de Heer’ droeg de titel aan van de Vlaamse liedbundel Zingt Jubilate (1976, katholiek) en van de Duitse bundel Singt Jubilate (2012, protestants). Ook de titel Singt Gott den neuen Lobgesang! (2013, katholiek) gaat terug op de vertaling van een Barnardlied: ‘Zingt voor de Heer een nieuw gezang’.
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Barnard heeft ons anders leren zingen. Niet uit volle borst en het dak eraf of als expressie van wat er allemaal in ons leeft, want daar had hij niet zoveel fiducie in. Maar als inning, het lied brengt ons het geloof te binnen. Door te zingen begin je als vanzelf te geloven. Dat doet de adem. Daarom moet je een lied ook helemaal uit zingen en zijn er refreinen en antifonen om te herhalen.
Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?
Zonder Barnard zouden het Liedboek en het Dienstboek er anders uitzien. Minder Engels, van een andere opzet. Zijn inbreng is dat de liederen geordend zijn naar hoe wij leven: naar de getijden van de dag, naar een oecumenische orde van dienst, naar de seizoenen van het jaar, naar de tijdperken van ons leven.
Dat wij de maaltijd van de Heer graag en vaak vieren en het altaar in de kerk en het altaar in de samenleving centraal stellen, hebben we van hem geleerd.
Lees ook het theologisch profiel van Tim Keller:
Illustratie: Tinekewerkt.nl
