Pionier contextueel kerkelijk!
In 2019 werd door de synode van de Protestantse Kerk de nota 'Mozaïek van kerkplekken' vastgesteld. Dit was de beleidsmatige bevestiging van een beweging die al langer gaande was in verschillende kerken. Door de groeiende diversiteit in de Nederlandse samenleving en de minimale aansluiting van de kerk bij veel bevolkingsgroepen, was de conclusie dat de kerk ook moest diversifiëren. In 2020 kwam deze conclusie terug in de nog steeds geldende visienota van de synode, bij het thema 'Midden in het leven'.
Het uitgangspunt bij pionieren is: niet één uniform kerkmodel voor het hele kerkverband, maar een veelheid van contextuele kerkvormen die elkaar aanvullen en versterken. Een vrucht van deze visie op kerk-zijn is de 'pionierende beweging van proefplekken'. Hiermee wordt gestreefd naar een passende kerkvorm voor elke context en bevolkingsgroep.
Niet elke proefplek wil in alle opzichten kerk-zijn vormgeven, maar alle proefplekken zijn wel verbonden met 'de kerk van alle tijden en plaatsen'. Er is ook altijd een gevestigde gemeente betrokken. Dit maakt proefplekken kerkelijk. De gevestigde kerk-orde is daarbij losgelaten, om ruimte te geven aan nieuwe kerkvormen die opkomen vanuit de omgeving. Dit maakt ze contextueel. Met een proefplek pionier je dus contextueel kerkelijk. Dat is de kernwaarde bij het kernthema 'kerk-zijn vormgeven'. Hiermee wordt een proef-/kerkplek gezien als deel van het lichaam van Christus, 'geïncarneerd' in de omgeving.
Verder op deze themapagina:
- Inhoudelijke hoofdlijnen
- Plaatsbepaling in de pioniersreis
- Leermodule voor lokale pionierteams
- Andere leermiddelen bij kerk-zijn vormgeven
- Kies gericht het materiaal dat nu bij jouw proefplek past!
Kerk-zijn vormgeven op hoofdlijnen
Naarmate bij een proefplek meer mensen gelovig gaan samenleven, komt de vraag op hoe je samen kunt vormgeven aan kerk-zijn op een manier die past bij de betrokkenen. Het kan best zijn dat je uiteindelijk weer uitkomt bij bestaande kerkvormen. Maar in eerste instantie laat je die als pioniers zoveel mogelijk los, zodat ze kunnen opkomen vanuit de context.
Voor deze open benadering moet duidelijk zijn wat de essentie van kerk-zijn is. Vanuit deze essentie kan dan een veelheid van kerkvormen ontstaan. In de pionierende beweging van proefplekken wordt gepionierd met een viervoudige essentie van kerk-zijn:
> spiritualiteit
> dienstbaarheid
> gezamenlijkheid
> verbondenheid
Dit viertal kan elke denkbare vorm krijgen, zolang het geworteld is in Christus. 'Want God is het die ons gemaakt heeft tot wat wij nu zijn: in Christus Jezus geschapen om de weg te gaan van de goede daden die God heeft voorbereid.' (Efeze 2:10)
Spiritualiteit staat dan voor het zoeken naar verbinding met God door Christus en de Geest. Dienstbaarheid staat voor het zoeken naar verbinding met de omgeving, door met anderen het alledaagse leven te delen, elkaar te dienen in situaties van gebrokenheid en samen het geloofsgesprek te voeren. Gezamenlijkheid staat voor de gemeenschap van gelovigen bij de eigen kerkplek. Verbondenheid staat voor verbinding met de bredere kerk. Dat is 'de kerk van alle tijden en plaatsen', maar het eerste aanknopingspunt daarvoor is je zendende gemeente.
Het onderscheid tussen gezamenlijkheid en verbondenheid is gerelateerd aan de theorie over 'bonding en bridging' binnen en tussen verschillende groepen.
Viervoudig kerk-zijn ontwikkelt zich op basis van viervoudig luisteren:
> Luisteren met de bijbel en gebed => spiritualiteit
> Luisteren in de omgeving => dienstbaarheid
> Luisteren in je eigen groep => gezamenlijkheid
> Luisteren in de bredere kerk => verbondenheid
Hoe kerk-zijn vorm krijgt wordt bepaald door de omgeving waarin de proefplek zich bevindt, door geestelijke aanwijzingen of spirituele inzichten in het pioniersteam, door persoonlijke voorkeuren en de creativiteit van betrokkenen en door de kerkelijke traditie(s) waar de betrokkenen uit putten.
In de Bijbel is de de viervoudige essentie van kerk-zijn ook te vinden. Dit staat daarover bijvoorbeeld in een brief van Paulus aan een 'nieuwe kerkplek' (Kolossenzen 1:4-11):
'We hebben over uw geloof in Christus Jezus gehoord (spiritualiteit) en over uw liefde voor alle heiligen (gezamenlijkheid/verbondenheid); beide komen voort uit de hoop op wat in de hemel voor u klaarligt (toekomstgericht kerk-zijn). Daarover hebt u gehoord toen aan u de waarheid verkondigd werd en het evangelie u bereikte. Overal in de wereld draagt het vrucht en groeit het, ook bij u (...) U zult vrucht dragen door al het goede dat u doet, uw kennis van God zal groeien en u zult door zijn luisterrijke macht de kracht ontvangen om alles vol te houden en alles te verdragen (dienstbare spiritualiteit en spirituele dienstbaarheid).
Niet iedere proefplek wil in alle opzichten kerk-zijn vormgeven. Bepaalde proefplekken beperken zich bijvoorbeeld tot dienstbaarheid en gezamenlijkheid. Dit geldt voor de meeste presentieplekken. Als er bij een proefplek beperkt ruimte is voor spiritualiteit, is het goed om te bedenken hoe betrokkenen elders spiritueel gevoed kunnen worden. Verbondenheid met een andere kerkplek is dan extra belangrijk. Als een proefplek zich vooral concentreert op spiritualiteit en gezamenlijkheid, zou ervoor gekozen kunnen worden om samen te bidden voor de missie van een andere kerkplek en om daar financieel of praktisch aan bij te dragen.
Kerk-zijn vormgeven in de pioniersreis
De pioniersreis staat voor de experimentele ontwikkeling van een proefplek. Deze reis doorloopt een aantal aandachtsgebieden en heeft een cyclisch karakter.
Kerk-zijn vormgeven is een logisch gevolg als mensen geloofsleven ontdekken en daarin vervolgstappen willen zetten. Niet elke proefplek kiest ervoor om zelf in alle opzichten kerk-zijn vorm te geven. Dan wordt voor bepaalde aspecten van kerk-zijn doorverwezen naar de zendende gemeente of een andere kerkplek.
Leermodule voor lokale pionierteams
De leermodule bij kerk-zijn vormgeven bestaat uit drie teamsessies:
- Een basissessie over de viervoudige essentie van kerk-zijn
- Een verdiepende sessie over spiritualiteit en dienstbaarheid
- Een verdiepende sessie over gezamenlijkheid en verbondenheid
Het benodigde materiaal is hieronder te vinden. Bij elke sessie is de inhoud kort beschreven en kan alvast de docerende video bekeken worden. Per sessie is er een gesprekshandleiding, een PowerPointpresentatie en een document met overige bijlagen. Onder deze leermodele staat een tool voor het bepalen van een vervolgroute na elke teamsessie.
Kijk hier alvast de oriëntatievideo bij kerk-zijn vormgeven. Daarin delen een aantal pioniers hun eigen gedachten en ervaringen rond dit kernthema.
Basissessie over de viervoudige essentie van kerk-zijn
Deze sessie is voor teams die contextueel vorm willen geven aan kerk-zijn met hun proefplek. Je maakt hiervoor kennis met de viervoudige essentie van kerk-zijn. Aan het eind van de sessie kunnen jullie een eigen invulling geven aan christelijke spiritualiteit, gezamenlijkheid, dienstbaarheid en verbondenheid.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
Verdiepende sessie over spiritualiteit en dienstbaarheid
Deze sessie is voor teams die de balans willen opmaken met betrekking tot spiritualiteit en dienstbaarheid bij hun proefplek. Je leert hoe deze twee aspecten van kerk-zijn met elkaar samenhangen en hoe ze elkaar kunnen versterken. Aan het eind van de sessie zijn jullie in staat om balans aan te brengen tussen spiritualiteit en dienstbaarheid in hun onderlinge samenhang. Of om een keuze te maken voor een bepaalde focus en daarbij te bepalen hoe jullie omgaan met het aspect dat onderbelicht blijft bij jullie kerkplek.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
Verdiepende sessie over gezamenlijkheid en verbondenheid
Deze sessie is voor teams die de balans willen opmaken met betrekking tot gezamenlijkheid in de eigen proefplek en verbondenheid met de brede kerk. Je leert hoe deze twee aspecten van kerk-zijn met elkaar samenhangen en hoe ze elkaar kunnen versterken. Aan het eind van de sessie zijn jullie in staat om balans aan te brengen tussen gezamenlijkheid met het oog op identiteit in de eigen groep en verbondenheid met het oog op diversiteit in een groter kerkelijk verband. Hiervoor hebben jullie dan ook kort kennisgemaakt met de theorie over 'bonding en bridging'.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
Tool voor het bepalen van een vervolgroute
Elke teamsessie eindigt met de vraag: hoe nu verder met de pioniersreis? Op basis van inzichten en conclusies die je als team tijdens de sessie opdoet, bepaal je samen een vervolgroute. Er is een tool beschikbaar die hierbij kan helpen.
Andere leermiddelen bij kerk-zijn vormgeven
Andere leermiddelen van de Protestantse Kerk
- Hoofdartikel bij kerk-zijn vormgeven
- Samenvatting van het hoofdartikel
- Synodenota over speelruimte en spanning tussen kerkplekken
- Synodenota over een mozaïek van kerkplekken
Leermiddelen van partners en anderen
Binnenkort volgt hier een overzicht van wat partners van de Protestantse Kerk te bieden hebben bij dit kernthema.
Belangrijk aandachtspunt bij deze leeromgeving
In het geheel van de online leeromgeving staan 47 inspirerende video's. Hierbij is materiaal te downloaden voor in totaal 32 teamsessies. Daarnaast zijn er ook nog andere leermiddelen beschikbaar, zoals artikelen. Dit moet je niet allemaal tegelijk willen bekijken, lezen en bespreken met je team! De pioniersreis, zoals de ontwikkeling van een proefplek hier wordt genoemd, duurt gemiddeld 6-10 jaar. Je kunt er dus ruim de tijd voor nemen en zelf op een bepaald moment iets kiezen dat dan voor jouw team het meest relevant is.
