Op deze pagina bij het kernthema
kerk-zijn vormgeven:
- Oproep en kernwaarde
- Inhoudelijke hoofdlijnen
- Plaatsbepaling in de pioniersreis
- Leermodule voor lokale pionierteams
- Andere leermiddelen bij kerk-zijn vormgeven
Pionier contextueel kerkelijk!
In 2019 werd door de synode van de Protestantse Kerk de nota Mozaïek van kerkplekken vastgesteld. Dit was de beleidsmatige bevestiging van een beweging die al langer gaande was in verschillende kerken. Door de groeiende diversiteit in de Nederlandse samenleving en de minimale aansluiting van de kerk bij veel bevolkingsgroepen, was de conclusie dat de kerk ook moest diversifiëren. In 2020 kwam dit terug in de Visienota, bij kerk-zijn 'Midden in het leven'. Het uitgangspunt is dus niet één uniform kerkmodel voor het hele kerkverband, maar een veelheid van contextuele kerkvormen die elkaar aanvullen en versterken. Een vrucht van deze visie op kerk-zijn is de pionierende beweging van proefplekken.
Niet elke proefplek wil in alle opzichten kerk-zijn vormgeven, maar alle proefplekken zijn wel verbonden met 'de kerk van alle tijden en plaatsen'. Daarnaast is er tenminste één gevestigde gemeente betrokken. Dit maakt proefplekken kerkelijk. Vanuit de direct betrokken gemeente laten proefplekken oude vormen los en zoeken ze nieuwe vormen die opkomen vanuit de omgeving waarin ze pionieren. Dit maakt ze contextueel. Met een proefplek pionier je dus contextueel kerkelijk. Dat is een van de kernwaarden. Het doel hiervan is: een passende kerkvorm voor elke context.
Kerk-zijn vormgeven op hoofdlijnen
Naarmate bij een proefplek meer mensen gelovig gaan samenleven, komt de vraag op hoe je samen kunt vormgeven aan kerk-zijn op een manier die past bij de betrokkenen. Het kan best zijn dat je uiteindelijk uitkomt bij een kerkvorm die al bestond. Maar in eerste instantie laat je dit als pioniers zoveel mogelijk open, zodat de vorm kan opkomen vanuit de context.
Voor deze open benadering moet wel duidelijk zijn wat de kern of essentie van kerk-zijn is. Vanuit deze kerkelijke kern kan dan een veelheid van kerkvormen ontstaan. In de pionierende beweging van proefplekken wordt uitgegaan van een viervoudige essentie van kerk-zijn: christelijke spiritualiteit, gezamenlijkheid, dienstbaarheid en verbondenheid.
Spiritualiteit staat voor de verbinding met God door Christus en de Geest. Dienstbaarheid is verbinding met de omgeving door daar te delen in het alledaagse leven, in gebrokenheid en in geloofsgesprek. Met gezamenlijkheid wordt gemeenschap in de eigen groep bedoeld. Bij verbondenheid gaat het over de verbinding met geloofsgenoten in andere kerkplekken. Het onderscheid tussen 'gezamenlijkheid en verbondenheid' is gerelateerd aan de theorie over 'bonding en bridging' binnen en tussen groepen.
Het viervoudig kerk-zijn vind je terug in een brief van Paulus aan een 'nieuwe kerkplek' (Kolossenzen 1:4-11): 'We hebben over uw geloof in Christus Jezus gehoord (spiritualiteit) en over uw liefde voor alle heiligen (gezamenlijkheid/verbondenheid); beide komen voort uit de hoop op wat in de hemel voor u klaarligt (toekomstgericht kerk-zijn). Daarover hebt u gehoord toen aan u de waarheid verkondigd werd en het evangelie u bereikte. Overal in de wereld draagt het vrucht en groeit het, ook bij u (...) U zult vrucht dragen door al het goede dat u doet, uw kennis van God zal groeien en u zult door zijn luisterrijke macht de kracht ontvangen om alles vol te houden en alles te verdragen (dienstbare spiritualiteit en spirituele dienstbaarheid).
Het viervoudig kerk-zijn ligt in het verlengde van viervoudig luisteren:
- Luisteren met de bijbel en gebed => spiritualiteit
- Luisteren in je eigen groep => gezamenlijkheid
- Luisteren in de omgeving => dienstbaarheid
- Luisteren in de bredere kerk => verbondenheid
Hoe kerk-zijn vorm krijgt wordt bepaald door de omgeving waarin de proefplek zich bevindt, door geestelijke aanwijzingen of spirituele inzichten in het pioniersteam, door persoonlijke voorkeuren en de creativiteit van betrokkenen en door de kerkelijke traditie(s) waar de betrokkenen uit putten.
In het viervoudig kerk-zijn er 2x2 uitersten die elkaar in balans moeten houden:
- Gezamenlijkheid in de eigen kerkplek <=> Verbondenheid met andere kerkplekken
- Gericht zijn op God in spiritualiteit <=> Gericht zijn op de omgeving in dienstbaarheid
Hierbij moet soms ook voorkomen worden dat ze tegen elkaar worden uitgespeeld.
Sommige proefplekken kiezen ervoor zich niet te richten op alle aspecten van kerk-zijn, maar zich bijvoorbeeld te beperken tot dienstbaarheid en gezamenlijkheid. Dit geldt voor de meeste presentieplekken. Als er bij een proefplek beperkt ruimte is voor spiritualiteit, is het goed om te bedenken hoe betrokkenen spiritueel gevoed kunnen worden. Verbondenheid met een andere kerkplek is dan extra belangrijk. Als een proefplek zich vooral concentreert op spiritualiteit en gezamenlijkheid, zou ervoor gekozen kunnen worden om samen te bidden voor de dienstbare missie van een andere kerkplek en om daar financieel of praktisch aan bij te dragen.
Kerk-zijn vormgeven in de pioniersreis
De pioniersreis staat voor de experimentele ontwikkeling van een proefplek. Deze reis doorloopt een aantal aandachtsgebieden en heeft een cyclisch karakter:
Niet elke proefplek kiest in alle opzichten voor kerk-zijn vormgeven. Sommige beperken zich tot enkele aspecten van kerk-zijn. Dan is het extra belangrijk om te beseffen dat ze deel zijn van het grotere lichaam van Christus. Als hierbij ook wordt gezocht naar passende vormen van kerk-zijn in de omgeving, dan is de onderliggende kernwaarde contextueel kerkelijk van toepassing. Lees hier meer over de pioniersreis.
Leermodule voor lokale pionierteams
De leermodule bij kerk-zijn vormgeven bestaat uit drie teamsessies:
- Een basissessie over de viervoudige essentie
- Een verdiepende sessie over spiritualiteit en dienstbaarheid
- Een verdiepende sessie over gezamenlijkheid en verbondenheid
Het benodigde materiaal is hieronder te vinden. Bij elke sessie is de inhoud kort beschreven en kan alvast de docerende video bekeken worden. Per sessie is er een gesprekshandleiding, een PowerPointpresentatie en een document met overige bijlagen. Onder deze leermodele staat een tool voor het bepalen van een vervolgroute na elke teamsessie.
Kijk hier alvast de oriëntatievideo bij kerk-zijn vormgeven. Daarin delen een aantal pioniers hun eigen gedachten en ervaringen rond dit kernthema.
Basissessie over de viervoudige essentie
Deze sessie is voor teams die contextueel vorm willen geven aan kerk-zijn met hun proefplek. Je maakt hiervoor kennis met de viervoudige essentie van kerk-zijn. Aan het eind van de sessie kunnen jullie een eigen invulling geven aan christelijke spiritualiteit, gezamenlijkheid, dienstbaarheid en verbondenheid.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
- Handleiding voor de gespreksleider
- PowerPointpresentatie voor de teambijeenkomst
- Overige bijlagen bij dit programma
Verdiepende sessie over spiritualiteit en dienstbaarheid
Deze sessie is voor teams die de balans willen opmaken met betrekking tot spiritualiteit en dienstbaarheid bij hun proefplek. Je leert hoe deze twee aspecten van kerk-zijn met elkaar samenhangen en hoe ze elkaar kunnen versterken. Aan het eind van de sessie zijn jullie in staat om balans aan te brengen tussen spiritualiteit en dienstbaarheid in hun onderlinge samenhang. Of om een keuze te maken voor een bepaalde focus en daarbij te bepalen hoe jullie omgaan met het aspect dat onderbelicht blijft bij jullie kerkplek.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
Dit materiaal volgt binnenkort
Verdiepende sessie over gezamenlijkheid en verbondenheid
Deze sessie is voor teams die de balans willen opmaken met betrekking tot gezamenlijkheid in de eigen proefplek en verbondenheid met andere kerkplekken. Je leert hoe deze twee aspecten van kerk-zijn met elkaar samenhangen en hoe ze elkaar kunnen versterken. Aan het eind van de sessie zijn jullie in staat om balans aan te brengen tussen gezamenlijkheid met het oog op identiteit in de eigen groep en verbondenheid met het oog op diversiteit in een groter kerkelijk verband. Hiervoor hebben jullie dan ook kort kennisgemaakt met de theorie over 'bonding en bridging'.
Docerende video bij deze sessie:
Downloads bij deze sessie:
Dit materiaal volgt binnenkort
Tool voor het bepalen van een vervolgroute
Elke teamsessie eindigt met de vraag: hoe nu verder met de pioniersreis? Op basis van inzichten en conclusies die je als team tijdens de sessie opdoet, bepaal je samen een vervolgroute. Er is een tool beschikbaar die hierbij kan helpen.
Andere leermiddelen bij kerk-zijn vormgeven
Andere leermiddelen van de Protestantse Kerk
Binnenkort worden hier de volgende leermiddelen gepubliceerd:
Leermiddelen van partners
Binnenkort volgt hier een overzicht van wat partners van de Protestantse Kerk te bieden hebben bij dit kernthema.
