Online leeromgeving
Deze pagina legt als een leerkader de basis onder de online leeromgeving. Die omgeving is opgebouwd rond de pioniersreis. In totaal zijn er twaalf themapagina's waar het betreffende kernthema wordt geïntroduceerd en een overzicht wordt gegeven van leermiddelen daarbij. Bekijk onderstaande video voor een kennismaking met de leeromgeving in twee minuten.
Verspreid over deze basispagina en de twaalf themapagina's staan 47 inspirerende video's. Hierbij kan compleet uitgewerkt materiaal gedownload worden voor in totaal 32 teamsessies. De gesprekshandleiding voor elke sessie bevat twee keuzeopties per onderdeel. Je kan er dus zelfs 64 teamsessies van maken. Daarnaast zijn er zijn ook nog allerlei andere leermiddelen beschikbaar, zoals artikelen. Dit moet je niet allemaal tegelijk willen bekijken, lezen en bespreken met je team! De pioniersreis, zoals de ontwikkeling van een proefplek hier wordt genoemd, duurt gemiddeld 6-10 jaar. Je kunt er dus ruim de tijd voor nemen en zelf op een bepaald moment iets kiezen dat dan voor jouw team het meest relevant is.
Verder op deze basispagina:
- Wat is pionieren?
- Wat is een proefplek?
- Wat is de pioniersreis?
- Wat is pastorale presentie?
- Wat is diaconale presentie?
- Kerndoelen en -waarden bij de pioniersreis
- Vitaliteitversterking door het pionierteam
- Themapagina's voor het leren pionieren
- Introductievideo bij de leeromgeving
- Eenheid en diversiteit in het geheel
- Pionieren in diverse niches
- Samenwerkingspartners
Wat is pionieren?
Bij de Protestantse Kerk worden 3x3 missionaire mogelijkheden onderscheiden. Missionair kerk-zijn is aansluiting zoeken bij Gods missie in de omgeving. Dit kan op drie manieren:
- Met anderen het leven te delen en elkaars levensvragen te bespreken. Dan ben je in gelijkwaardigheid en wederkerigheid pastoraal gericht op de omgeving.
- Met anderen dienstbaar betrokken te zijn op elkaar en op het geheel van de schepping. Dan ben je in gelijkwaardigheid en wederkerigheid diaconaal gericht op de omgeving.
- Met anderen het geloofsgesprek te voeren en samen het geloofsleven te ontdekken. Dan ben je in gelijkwaardigheid en wederkerigheid getuigend gericht op de omgeving.
Hiervoor kun je op drie manieren de relatie aangaan:
- Anderen betrekken bij je gemeente
- Anderen bezoeken in hun omgeving
- Bij anderen blijven in hun omgeving
Je kunt dus in, vanuit of naast je gemeente missionair kerk-zijn, met pastorale presentie, diaconale actie en/of getuigend geloofsgesprek. Pionieren is naast je gemeente in de omgeving blijven, met een pastorale, diaconale en/of getuigende focus.
Het meest onderscheidende kenmerk van pionieren is, dat je naast een gevestigde gemeente met anderen bouwt aan een nieuwe inclusieve community. Als de drempel van je gemeente te hoog is om mensen te betrekken en het niet genoeg is om hen alleen maar te bezoeken, dan kies je ervoor om in hun omgeving te blijven. Als je daarbij bouwt aan een inclusieve community, dan ben je aan het pionieren met een proefplek.
Denk hierbij niet meteen aan een groots en duur project! Een proefplek kan bescheiden beginnen en blijven. Bijvoorbeeld met een echtpaar dat als pionierteam in en rond het eigen huis van betekenis wil zijn voor de mensen in hun omgeving. Of met een paar studenten die als pionierteam betekenisvol present willen zijn voor medestudenten op hun eigen campus.
Terug naar inhoudsopgave
Wat is een proefplek?
Proefplek is de verzamelnaam of een koepelterm voor allerlei initiatieven die samen met mensen in de omgeving bouwen aan een inclusieve community. Dat kan klein beginnen en blijven. Bijvoorbeeld met een handjevol mensen in de eigen woonomgeving, op het werk, op school of bij de sportclub. Maar je kunt ook proberen te bouwen aan iets groters.
Proefplekken hebben een experimenteel karakter. Er wordt iets beproefd of uitgeprobeerd. Tegelijk kan er iets geproefd worden van Gods nieuwe wereld en een leven met God. ‘Proef de goedheid van de HEER’ is de uitnodiging bij proefplekken. (Psalm 34:9) Hierbij wordt niemand verplicht om in deze HEER te geloven. Inclusie staat voorop!
Een proefplek kan vorm krijgen als diaconale of pastorale presentieplek in het verlengde van een gevestigde gemeente. Getuigend present zijn is ook een mogelijkheid. Aan betrokkenen wordt dan bewust de mogelijkheid geboden om te ontdekken hoe het is en wat het inhoudt om te leven als gelovige. Bij presentie is het doel niet om in alle opzichten vorm te geven aan kerk-zijn. Een proefplek die dit doel wel heeft, wordt meestal pioniersplek genoemd.
Proefplekken zoeken in relatie tot hun eigen omgeving naar passende vormen van kerkelijke presentie. Zoeken naar passende vormen is essentieel bij pionieren. Tegelijk hoeft niet overal opnieuw het wiel uitgevonden te worden. Soms zijn elders concepten ontwikkeld die goed blijken te passen in de omgeving van een nieuwe proefplek. Kliederkerk is hiervan een goed voorbeeld. Dit concept werd ooit ergens in Engeland ontwikkeld en wordt op veel plekken toegepast. Maar de pioniersreis begint nooit met de keuze voor een concept. Het begint altijd met de vraag waar je geroepen bent om te pionieren, met wie je daar optrekt en wat daarbij het meest passend is.
Terug naar inhoudsopgave
Wat is de pioniersreis?
De experimentele ontwikkeling van een proefplek wordt bij het leren pionieren schematisch voorgesteld als een pioniersreis. Deze reis doorloopt een aantal aandachtsgebieden en heeft een cyclisch karakter:
In de praktijk volgen de verschillende aandachtsgebieden elkaar niet zo netjes op als in de schematische voorstelling. Toch staan ze niet voor niets in een bepaalde volgorde. Je kunt namelijk niet pionieren zonder eerst goed te luisteren. Met de pioniersreis zoek je aansluiting bij Gods missie in de omgeving. Door middel van viervoudig luisteren probeer je allereerst God zelf en zijn missie beter te leren kennen. Van daaruit kun je ontdekken hoe Gods missie meer gestalte kan krijgen in de omgeving en welke rol jij en je pionierteam daarin kunnen spelen. Hierbij blijf je ook luisterend in verbinding met de bredere kerk.
De liefde van God voor jou en je omgeving, die steeds duidelijker voor je wordt tijdens het viervoudig luisteren, zet je ertoe aan om liefdevol betrokken aanwezig te zijn op de plek waar je bent geroepen om te pionieren. Dit kan tot uiting komen in pastorale presentie en/of diaconale actie. In de pioniersreis heet dit liefhebben en dienen.
Het doel van alle proefplekken is inclusieve gemeenschapsvorming. Dit aandachtsgebied in de pioniersreis heet community opbouwen. Hierbij gaat het erom dat je probeert om mensen met elkaar te verbinden rond iets dat zij en jullie als pionierteam gemeenschappelijk hebben. Dit kan het goede zijn dat je zoekt voor elkaar en voor de omgeving, maar ook een bepaalde hobby of interesse. Religie kan zo'n gemeenschappelijke interesse zijn, maar dan wel als een algemeen religieuze interresse die mensen met elkaar verbindt. In dit aandachtsgebied ben je namelijk geen christelijke geloofsgemeenschap aan het opbouwen, waarin mensen samen allemaal hetzelfde geloof belijden. Inclusie staat hier voorop!
Als algemeen religieuze interesse de samenbindende factor is bij je proefplek, dan is er veel overlap tussen community opbouwen en geloofsleven ontdekken. In dat aandachtsgebied gaat het namelijk over de mogelijkheden die je betrokkenen doelbewust biedt om (nader) kennis te maken met een christelijk geloofsleven. Maar mogelijkheden hiervoor kun je ook aanbieden in het verlengde van samen bijdragen aan het welzijn in de buurt of van samen koken, eten, opvoeden, lezen, werken, studeren, zeilen, wandelen, fietsen of waaromheen je ook maar een community opbouwt. Overigens willen niet alle proefplekken het christelijk geloof expliciet ter sprake brengen. Dan is het hoofddoel van pionieren: een inclusieve en liefdevol betrokken community opbouwen in de omgeving, waarbij het christelijke geloof meer impliciet een plek krijgt.
Mensen die in alle opzichten onderdeel willen zijn van een christelijke geloofsgemeenschap, kunnen zich hiervoor aansluiten bij de gemeente waaraan de proefplek verbonden is. Maar vaak is het nodig om samen met hen op zoek te gaan naar een nieuwe vorm van kerk-zijn. Met de pioniersreis ben je dan aangekomen in het aandachtsgebied kerk-zijn vormgeven.
Zo'n nieuwe vorm van kerk-zijn ontwikkelt zich tot een min of meer gevestigde kerkplek met een 'eigensoortig' karakter. Daarmee wordt het meestal minder open voor ‘andersoortige’ mensen. Het is daarom belangrijk om te bedenken hoe je als kerkplek kunt blijven bijdragen aan de groei van de kerk als bredere beweging van hoop. In het laatste aandachtsgebied van de pioniersreis - doorgaan en delen - sta je daarom stil bij de vraag hoe je als kerkplek in beweging kunt blijven. En hoe je geleerde lessen en ontwikkelde concepten kunt delen met anderen. Daarnaast wordt je gestimuleerd om te overwegen of je als nieuwe kerkplek enkele mensen kunt uitzenden om elders weer een nieuwe proefplek te (helpen) starten.
Voor gevestigde gemeenten die al langer bestaan is het eveneens goed om de praktijken en principes van de pioniersreis toe te passen. Met behulp van deze principes kunnen ze interne verstarring en de vorming van een gesloten gemeenschap voorkomen of, als daar al sprake van is, doorbreken. Gemeenten die zichzelf vanwege krimp en dreigende opheffing opnieuw moeten uitvinden, kunnen hiervoor ook gebruik maken van de pioniersreis.
Terug naar inhoudsopgave
Wat is pastorale presentie?
Een onderscheiden vorm van pionieren is pastorale presentie. Deze vorm richt zich vooral op de eerste helft van de pioniersreis:
Meer hierover is te vinden op de betreffende themapagina's:
In deze pastorale vorm van pionieren ligt bij liefhebben en dienen het accent op pastoraat of met anderen het alledaagse leven delen. Maar uiteraard is liefdevolle nabijheid ook al een vorm van dienen en vaak leidt dit tot meer praktische dienstbaarheid.
Als pastorale presentie leidt tot duurzame gemeenschapsvorming, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt in en rond een pastoraal inloophuis, dan valt dit binnen de definitie van pionieren met proefplekken. Maar je kunt ook pastoraal present zijn zonder community opbouwen. Bijvoorbeeld met een geestelijk verzorger die onderdeel wordt van de krijgsmacht. Dit wordt categoriaal pastoraat of geestelijke verzorging genoemd. Hiervoor zijn met name de eerste twee kernthema's van de pioniersreis relevant:
Naast de kernthema's van de pioniersreis zijn er ook zes vitaliteitversterkende kernthema's.
Terug naar inhoudsopgave
Wat is diaconale presentie?
Nog een onderscheiden vorm van pionieren is diaconale presentie. Ook deze vorm richt zich vooral op de eerste helft van de pioniersreis:
Meer hierover is te vinden op de betreffende themapagina's:
In deze diaconale vorm van pionieren ligt bij liefhebben en dienen het accent op diaconaat of met anderen samenleven in dienstbaarheid. Maar uiteraard kan dit niet zonder liefhebben.
Proefplekken - of zich vernieuwende gemeenten - die een inclusieve, diaconale community opbouwen in de omgeving, worden ook wel diaconale presentieplekken genoemd. Voor zulke initiatieven is een routekaart ontwikkeld die helpt om een diaconale weg te vinden in deze missionaire leeromgeving. (Zoals je hierboven kunt lezen, staat 'missionair' hier voor 'getuigend' en/of 'pastoraal' en/of 'diaconaal' pionieren in de omgeving.)
Je kunt ook diaconaal present zijn in de omgeving zonder dat je gericht bent op duurzame gemeenschapsvorming. Dan valt je innitiatief misschien buiten de definitie van het pionieren met proefplekken, maar de eerste twee kernthema's van de pioniersreis blijven relevant:
Naast de kernthema's van de pioniersreis zijn er ook zes vitaliteitversterkende kernthema's.
Terug naar inhoudsopgave
Kerndoelen en -waarden bij de pioniersreis
Onder de praktijken van de pioniersreis liggen kerndoelen en -waarden die richtinggevend en samenbindend zijn in de pionierende beweging van proefplekken:
- Het kerndoel bij viervoudig luisteren is zicht krijgen op Gods missie in de omgeving. De kernwaarde hierbij is alert reagerend.
- Het kerndoel bij liefhebben en dienen is dienstbaar zijn aan Gods beweging van liefde naar de omgeving. De kernwaarde hierbij is liefdevol betrokken.
- Het kerndoel bij community opbouwen is diverse mensen in de omgeving met elkaar verbinden. De kernwaarde hierbij is inclusief gemeenschapsvormend.
- Het kerndoel bij geloofsleven ontdekken is mensen betrekken in een met Christus verbonden leven. De kernwaarde hierbij is expliciet gelovig.
- Het kerndoel bij kerk-zijn vormgeven is passend vormgeven aan een deel van het lichaam van Christus. De kernwaarde hierbij is contextueel kerkelijk.
- Het kerndoel bij doorgaan en delen is blijven bijdragen aan de groei van de kerk als brede beweging van hoop voor de wereld. De kernwaarde hierbij is blijvend in beweging.
Bij de pioniersreis is het onderscheid tussen presentieplekken en pioniersplekken beschreven. Een deel van de proefplekken bereikt bij 'community opbouwen' al de beoogde bestemming. Andere reizen vanaf daar verder door naar 'geloofsleven ontdekken'. Sommige proefplekken hebben als eindbestemming 'kerk-zijn vormgeven'. Op het niveau van pionierspraktijken legt dus niet elke proefplek de hele pioniersreis af. Maar rond de onderliggende waarden vinden alle proefplekken elkaar in alle onderdelen van de reis. Ook presentiepioniers maker er namelijk geen geheim van dat ze gelovig zijn en dat ze vormgeven aan kerkelijke presentie. Daarbij willen alle proefplekken in beweging blijven, door steeds opnieuw te zoeken naar aansluiting bij Gods dynamische missie in de omgeving.
Terug naar inhoudsopgave
Vitaliteitversterking door het pionierteam
Ter ondersteuning van de pioniersreis zijn er zes vitaliteitversterkende kernthema's. Deze zijn bij elkaar gebracht in het beeld van een windbuggy met drie dubbelbandige wielen die de pioniersreis mogelijk maken. Dit ziet er als volgt uit (Illustrator: Anna Sieben):
Kernwaarden bij de vitaliteitversterkende kernthema's
Onder de vitaliteitversterkende kernthema's liggen de volgende kernwaarden:
- Haalbare missie => realistisch en kortcylcisch
- Gedeeld leiderschap => in gezamenlijkheid
- Gezonde teamcultuur => in elkaar investerend
- Contextgevoelige communicatie => her-kenbaar
- Sterke samenwerking => in verbondenheid
- Financiële duurzaamheid => in balans
Twaalf themapagina's voor het leren pionieren
Bij elk kernthema in de pioniersreis is een themapagina gemaakt. Naast een korte introductie van het kernthema, is daar materiaal te vinden dat verder helpt bij het leren pionieren met een proefplek. Geleerde lessen van twee decennia pionieren in verschillende contexten zijn hierin samengebracht. Het materiaal bevat theorie rond de kernthema's en werkvormen voor de contextuele toepassing daarvan in de eigen pionierspraktijk. Naast zes thema's die samen de pioniersreis vormen, zijn er ook zes kernthema's die de reis ondersteunen en de vitaliteit van een proefplek helpen versterken.
Themapagina’s bij de pioniersreis
- Viervoudig luisteren
- Liefhebben en dienen
- Community opbouwen
- Geloofsleven ontdekken
- Kerk-zijn vormgeven
- Doorgaan en delen
Themapagina's voor vitaliteitversterking
Voor een duidelijke richting
Voor een inspirerend team
Voor een solide basis
Introductievideo bij de leeromgeving
Voor wie niet zo van het lezen is, wordt het bovenstaande in grote lijnen nog eens verteld met onderstaande introductievideo.
Eenheid in de kern en diversiteit in de uitingsvormen
De leeromgeving voor het pionieren met proefplekken is ontwikkeld op basis van bijna twee decenia praktijkervaring en reflectie bij (de begeleiding van) vele proefplekken in diverse contexten. Niet alleen in Nedeland is veel geleerd, maar ook in de Engelse Fresh Expressions beweging. Vanuit het contact met deze beweging is een internationaal netwerk gegroeid. Daarin wordt samen verder 'gereisd' rond het leren pionieren. Op de twaalf themapagina's worden onze kernwaarden en inhoudelijke hoofdlijnen beschreven voor het leren pionieren. Samen met deze pagina dienen de themapagina's als een leerkader voor de pionierende beweging van proefplekken.
Binnen onze interkerkelijke pioniersbeweging wordt voortdurend gezocht naar eenheid in de kern en maximale diversiteit in de uitingsvormen. Of om het te zeggen met een definitie: Een beweging is een diffuus netwerk van mensen en organisaties die vanuit gedeelde visie en gemeenschappelijke kernwaarden maatschappelijke verandering nastreven.
Het onderstaande Ui-model is en poging om dit te verbeelden. In de kern staat de visie waar we ons als beweging op richten. Daaromheen staat de kernidentiteit van wat proefplekken in essentie zijn en wat ze dus - met hun specifieke eigenheid - allemaal gemeenschappelijk hebben. Daaromheen staan zes kernwaarden. In de cirkel daaromheen worden die in praktijk gebracht met twaalf kernthema's of vaardigheden. Proefplekken die dit in hun eigen context doen, brengen daarmee allerlei verschillende contextuele ui-tingsvormen tot stand.
Omdat we bij het pionieren blijven leren, worden de kaders regelmatig geactualiseerd. Verder is onder de kopjes 'pastorale presentie' en 'diaconale presentie' al aangeven dat niet iedere proefplek 'geloofsleven ontdekken' en 'kerk-zijn vormgeven' doelbewust in praktijk brengt.
Terug naar inhoudsopgave
Pionieren in diverse niches (proefindeling)
In deze leeromgeving worden algemene uitgangspunten aangereikt voor het pionieren met proefplekken. Daarnaast vind je hier handreikingen om het een en ander zelf toe te passen in je eigen context. Voor het pionieren in specifieke niches verwijzen we vanuit het protestantse team pionieren naar partners en andere partijen die met ons verbonden zijn en die zich hierin hebben gespecialiseerd. We onderscheiden momenteel de volgende niches, maar de indeling is globaal en vaak overlappen de niches elkaar:
Pionieren op gereformeerde grondslag
- IZB, voor zending in Nederland (gericht op diverse niches vanuit deze identiteit)
- Christelijk Gereformeerde Kerken (idem)
Ruimzinnig pionieren
- Op Goed Gerucht (gericht op diverse niches vanuit deze identiteit)
Evangelisch pionieren
- Evangelisch Werkverband (vooral gericht op huiskerken)
Grootstedelijk pionieren
- Protestantse Kerk Amsterdam (gericht op diverse niches in de stad)
- Protestantse Kerk Den Haag (idem)
Diaconaal en/of pastoraal pionieren
- Kerk in Actie (vooral gericht op diaconale presentie)
- Categoriaal pastoraat (vooral gericht op pastorale presentie)
- Leger des Heils (ook gericht op andere niches)
Intercultureel pionieren
- Evangelie & Moslims
- Intercultural Church Plants
- Stichting Geloofsinburgering
- Stichting Gave
Pionieren met jonge generaties
- Kliederkerk / BRF ministries
- Youth for Christ
- Studentenpastoraat (vooral gericht op pastorale presentie)
- Move community (idem)
- #Hoedan (idem)
Artistiek pionieren
- Graceland (vooral ruimzinnig georiënteerd)
Monastiek pionieren en/of in leefgemeenschappen
- School voor leefgemeenschappen
- Vereniging van religieuze gemeenschappen
Ondernemend en delend pionieren
- Geloven dichtbij (ook gericht op andere niches)
Samenwerkingspartners
Leren pionieren is een initiatief van de Protestantse Kerk in Nederland in samenwerking met de volgende partners:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
Het videomateriaal in deze online leeromgeving is tot stand gekomen in samenwerking met de
|
||
