Protestantse Kerk en migrantenkerken

‘We weten ons geroepen om de relatie met migrantenchristenen te verdiepen. Vanuit de eenheid in Christus ontmoeten we elkaar als gelijken en willen we elkaar dienen en verrijken. Dit wordt concreet in praktische zaken, zoals de gezamenlijke inzet voor de buurt, in theologische reflectie op ons gezamenlijke verleden, op het verstaan van de Bijbel en in het werken aan onze gezamenlijke roeping.’ (uit de visienota Van U is de toekomst)

De eerste migrantenkerk in Nederland

In de 16e eeuw zijn Waalse vluchtelingen ruimhartig opgevangen door de toenmalige Hervormde Kerk, zodat ze in hun eigen taal de zondagse eredienst zouden kunnen vieren. Contractueel is toen vastgelegd dat dat recht op een kerkgebouw om niet werd verleend ‘voor de duur van het bestaan van de Waalse Gemeente’. Tachtig jaar later vluchtte een tweede, grotere groep Franstalige protestantse vluchtelingen (Hugenoten) naar de noordelijke streken, waar ze zich konden aansluiten bij de inmiddels bestaande Eglises Wallonnes. 

Zendingswerk door migrantenkerken

Vanaf de oprichting van de Protestantse Kerk wordt regelmatig over migrantenkerken gesproken. Vaak vanuit missionair en/of oecumenisch oogpunt. Zo verschijnt in 2004 de gespreksnota Wat bijdraagt aan het getuigen... over het missionair spreken van de kerk. In de inleiding op de bespreking van dit stuk zegt de toenmalige scriba Bas Plaisier: “Inmiddels zijn vele migrantenkerken onder ons begonnen met zendingswerk. We staan er soms met grote ogen, of met enige verbijstering en aversie naar te kijken. Wat is het antwoord van de Protestantse Kerk op deze veranderingen?”

Hot topic

In diezelfde vergadering komt het rapport Beeld en gelijkenis. Elementen voor een visie van de Protestantse Kerk in Nederland op multicultureel samenleven aan de orde. De multiculturele samenleving is op dat moment een ‘hot topic’. Niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. Zo komt de Conference of European Churches, waarvan de Protestantse Kerk in Nederland deel uitmaakt, met een rapport over dezelfde thematiek. De Nederlandse bijdrage, met name van de organisatie voor migrantenkerken SKIN (Samen Kerk in Nederland), is van grote invloed op dit rapport.

Missionaire relevantie

Vervolgens besluit het moderamen op 7 februari 2006 tot de opdracht voor de notitie over de oecumene. De visienota Leren leven van de verwondering is hierbij uitgangspunt. ‘De beschrijving van het veranderende veld van de oecumene, waarbij sprake is van een ‘crisis’ in de institutionele oecumene enerzijds, maar anderzijds ook van nieuwe vormen van oecumene (met aandacht voor evangelicalen, pinksterkerken, migrantenkerken), en openingen naar andere kerken van de Raad van Kerken en reformatorische kerken. Hierbij dient de missionaire relevantie van de oecumene duidelijk aan de orde te komen.’

Veranderende rolverdeling

Deze nota ligt vervolgens in april 2007 op tafel bij de generale synode en spreekt in duidelijke taal over migrantenchristenen: ‘Het opkomen van migrantenkerken in Nederland verandert de rolverdelingen. Een predikant van de Protestantse Kerk kan een migrantengemeente dienen. Een vertegenwoordiger van de migrantenkerken maakt deel uit van de oecumenische delegaties van onze kerk. Wij zijn niet compleet zonder onze (!) migrantenkerken. Waarom geven wij projectmatig aan Ghanezen in Ghana en ontvangen wij te weinig van Ghanese kerken in Nederland? Juist deze kerken zijn missionair en diaconaal zeer actief en geven het heil van God op een nieuwe en ongedachte manier gestalte. De Protestantse Kerk pleit voor een missionaire opleving. Dat kan alleen oecumenisch. Daarbij zijn de tot ons gezonden migrantenkerken van essentieel belang. Dit zal wederzijds nog veel geduld en energie vragen. Wat moet bijvoorbeeld een postmodern doorbloede plaatselijke predikant die alleen bij wijze van spreken over God zegt te kunnen spreken met een collega die spreekt over ongeloof en bekering, dagelijks wonderen beleeft en klaagt over de mist van metaforen die zijn gesprekspartner opwerpt? Het risico van kortsluiting is groot. 

Een oecumenische instelling wil in dit verband zeggen dat we de migrantenkerken niet als een uitheemse exotische soort zien, die zich uiteraard na verloop van tijd aan onze (?) postmoderne context zal aanpassen. Als wij van mening zijn dat hun missionair-diaconale benadering niet past binnen de Nederlandse context zullen we zélf een aansprekende en doeltreffende visie op tafel dienen te leggen. We zijn verantwoording schuldig aan elkaar.’

Een miljoen migrantenchristenen in Nederland

Ook in de visienota Hartslag van het leven die in 2012 verschijnt, is het een belangrijk thema: ‘Intussen zien we dat bijna een miljoen christenen uit het Zuiden en het Oosten naar Nederland gekomen zijn. Het zijn broeders en zusters die hier christen willen zijn. Contact is niet altijd gemakkelijk. Er kunnen grote verschillen zijn in cultuur, theologie en geloofsbeleving die leiden tot vooroordelen over en weer. Toch geloven we dat ze niet voor niets in ons midden zijn gekomen en dat we alleen kerk kunnen zijn samen met hen. Zo niet, dan sluiten we ons op in zelfgenoegzaamheid. Migrantenkerken tonen vitaliteit en dynamiek. Deze christenen beleven hun geloof ook in hun dagelijks leven en stellen ons de vraag of wij ons niet erg hebben aangepast aan de gewoonten van een geseculariseerde cultuur.”

Buitengewone gemeenten

In november 2012 stelt de generale synode in eerste lezing de tekst vast van een nieuwe bepaling in de kerkorde (ord. 2-17a), teneinde te komen tot een aparte en volwaardige plek in de kerkorde voor migrantengemeenten. Aanleiding hiervoor waren ervaringen met de Pakistan-Dutch Christian Association, ook wel bekend onder de naam Urdu-gemeente. Omdat – aldus het advies van het generale college voor de kerkorde bij die gelegenheid – het criterium ‘migrantengemeente’ niet bepalend kan zijn, besloot de generale synode in ordinantie 2 een nieuwe categorie gemeenten een plaats te geven onder het kopje ‘buitengewone gemeenten’. Het duurt vervolgens nog tot april 2015 voordat het zover is: de Urdu-gemeente te Rotterdam (Pakistaanse christenen) wordt als buitengewone gemeenteVerder lezenUrdu-gemeente eerste migrantenkerk die onderdeel wordt van Protestantse Kerk in de Protestantse Kerk in Nederland opgenomen.

Kerk zijn we samen

In april 2017 wordt ds. René de Reuver de scriba van de generale synode. In zijn maidenspeech zegt hij onder andere het volgende: “We leven ook in een tijd waarin vele nieuwe Nederlanders meer kleur geven aan ons soms wat al te blanke en bleke geloof. Een tijd waarin we ontdekken hoe wezenlijk het is om samen kerk te zijn. Samen met zusters en broeders uit andere kerken en met migrantenchristenen en -kerken. Veel migranten zijn christen. Brengt God hen niet in toenemende mate op ons pad om samen met hen kerk te zijn, als teken van Gods liefde die verschillen overbrugt en mensen verbindt? Als kerk kunnen we deze grenzeloze liefde concretiseren door ons in de komende beleidsperiode in te zetten voor de groei van het aantal (wijk)gemeenten dat een relatie heeft met een migrantengemeente. Kerk zijn we immers samen.”

Kerken delen

In oktober 2017 ontstaat een pioniersplek voor Arabische protestantenVerder lezenIn Amsterdam is een pioniersplek voor Arabische protestanten . Tussen de vele immigranten en vluchtelingen uit het Midden-Oosten bevinden zich veel Arabisch sprekende christenen. De Presbyterian Church of Egypt en zendingsorganisatie GZB willen voor hen een spiritueel thuis creëren waar ze hun geloof kunnen delen.  

Scriba René de Reuver neemt het eerste exemplaar in ontvangst van het boekje Kerken delen van SKIN Rotterdam. Een boek over de kansen en valkuilen van gezamenlijk gebruik van kerkgebouwen.

Op 20 april 2018 besluit de generale synode tot de toetreding van vier Indonesische gemeentenVerder lezenProtestantse gemeente PERKI bevestigt vier wijkkerkenraden in één keer tot de Protestantse Kerk. Vanaf 26 augustus starten de wijkkerkenraden en de algemene kerkenraad van deze buitengewone gemeente van de Protestantse Kerk in Nederland.

Relatie verdiepen

In augustus 2020 verschijnt de eerste visienotaVerder lezenVisienota 'Van U is de toekomst' van de hand van René de Reuver. Ook daarin schrijft hij: ‘We weten ons geroepen om de relatie met migrantenchristenen te verdiepen. Vanuit de eenheid in Christus ontmoeten we elkaar als gelijken en willen we elkaar dienen en verrijken. Dit wordt concreet in praktische zaken, zoals de gezamenlijke inzet voor de buurt, in theologische reflectie op ons gezamenlijke verleden, op het verstaan van de Bijbel en in het werken aan onze gezamenlijke roeping.’ Om de relatie met migrantenkerken te kunnen versterken is in het beleidskader van de dienstenorganisatie - als uitwerking van de visienota - extra formatie opgenomen.

Bijgewerkt tot februari 2022

Illustratie: Roel Ottow