Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van theologen uit heden en verleden. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Zending onder Joden vond hij bespottelijk, de ontmoeting met hen is de grote uitdaging. Ds. Kleijs Kroon verdedigde al tijdens de Tweede Wereldoorlog in zijn strijd tegen het antisemitisme dat de Bijbel, ook het Nieuwe Testament, een Joods boek is: geen boek van de westerse cultuur, maar een stem ín die cultuur.
Wie was Kleijs Kroon?
Kleijs Hendrik Kroon werd geboren op 4 mei 1904 in Hengelo en overleed op 20 oktober 1983 in Amsterdam. Hij kwam uit een gereformeerd gezin en ging aanvankelijk theologie studeren aan de Vrije Universiteit. Na de breuk die bekendstaat als de ‘kwestie GeelkerkenLees meer over de kwestie Geelkerken’ studeerde hij vervolgens theologie in Utrecht en werd predikant in de toenmalige Gereformeerde Kerken in Nederland in Hersteld Verband, afgekort H.V.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
Een bijzonder podium waarop Kroon bekend werd was het opinieweekblad De Groene Amsterdammer. Daarin deelde hij in talloze artikelen zijn theologische opvattingen waarmee de situatie in de wereld moest worden verhelderd en niet vertroebeld, zoals vaak het geval was in de theologie. In De Groene streed Kroon tegen een in zijn ogen verburgelijkt christendom, waarin het antisemitismeVerder lezen
Protestantse Kerk over bestrijding antisemitisme wortel had geschoten. Hij introduceerde daar de term ‘christendommelijk’ voor. Kroon vond niet het atheïsme maar het antisemitisme een groot gevaar voor de kerk en voor het Nederlandse volk. Een aantal van die artikelen verscheen in de bundel Verwerp de oudwijfse fabelen (1950).
Waarmee is hij bekend geworden?
Kroon is bekend geworden met de opvatting dat de apostel Paulus op weg naar Damascus weliswaar bekeerd is, maar dan van zijn zeloot-zijn. Paulus is, als farizeeër, tot aan zijn waarschijnlijke martelaarsdood in Rome voluit Jood gebleven. Dat betekent dat hij zijn bekendste brief, aan datzelfde Rome, als farizeeër geschreven heeft, wat een heel nieuwe lezing van de Romeinenbrief noodzakelijk maakt. Een lezing waarbij verzoening tussen Jood en Griek geen te bereiken ideaal meer is maar het uitgangspunt vormt.
Kroon is levenslang solidair gebleven met het Joodse volk. De term Israël was bij hem voortdurend een kritisch begrip; niet alles wat uit Israël komt, is Israël. De naam Israël zit vast aan het opkomen voor slachtoffers van politiek geweld, en niet aan een concreet stuk land. In Nederland zijn inmiddels veel mensen op dit punt meegegaan met Friedrich-Wilhelm Marquardt, maar Kroon wilde zijn kritisch-solidaire houding jegens Israël volhouden. Als de vorm van zijn verbondenheid met het Joodse volk, daarin gesteund door iemand als Robert Raphael Geis, destijds hoogleraar te Göttingen en voormalig rabbijn te Amsterdam. Het is Kroon niet gelukt te promoveren op dit onderwerp omdat hoogleraren Nieuwe Testament het te afwijkend vonden.
In 1961 heeft dr. J.J. Meuzelaar deze inzichten van Kroon over Paulus echter met succes verwerkt in zijn dissertatie ‘Der Leib des Messias’. Kroons opvattingen brachten veel irritatie teweeg in de toenmalige Nederlandse Hervormde Kerk, waarvoor hij - na een hoop gedoe - ten behoeve van het werk van de Raad voor Kerk en Israël als predikant werkzaam was, in Amsterdam. Er werd nog vaak aan een concreet stuk land vastgehouden, zoals in de bekende handleiding ‘Israël - volk, land en staat’.
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Gemeenten weten vaak niet hoe zij de verhouding met Israël moeten vormgeven. Ben je dan voor de staat Israël of juist voor de Palestijnen? Er zijn helaas nog niet zoveel Nederlandse theologen die de gemeente verder kunnen helpen in deze akelige patstelling. Kroon maakte duidelijk dat de term ‘Kerk en Israël' niet klopt en geheel op het verkeerde been zet. Het zou immers moeten zijn ‘Kerk en Synagoge' (of ‘Nederland en Israël'). Vervolgens toonde Kroon aan dat een ‘christen’ niet iemand is die exclusief achter een van de partijen moet staan, maar als messiaans mens ook Jood in Arabië en goj (niet-Jood) in Israël zou kunnen zijn, omdat Paulus ook al bij zijn volk voor de volkeren en bij de volkeren voor zijn volk pleitte.
Waar zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed terug?
De overleden Huub OosterhuisVerder lezen
Wie was Huub Oosterhuis? (Eerste Paasdag 2023) wees tijdens een lezing nadrukkelijk Kleijs Kroon aan als zijn leermeester, naast Bert Ter Schegget, Yehuda Aschkenasy en Ton Veerkamp (Tot Vrijheid, Amsterdamse Studentenekklesia, 25 januari 2009). Voor Kleijs Kroon schreef Oosterhuis de tekst ‘Gij die niemand naar de ogen ziet’.
Kroon wordt vooral geprezen om zijn scherpe inzichten die ertoe leiden dat de Schriften weer worden teruggegeven aan hen voor wie ze oorspronkelijk waren bedoeld, waardoor christenen niet langer de wereld beschouwen maar die proberen te veranderen ten behoeve van hen die te lijden hebben onder alle vormen van onderdrukking en vernedering. Van Kroon leer je blijvend verzet.
Meer lezen over Kleijs Kroon?
- Uitgebreide bibliografie in: J. van den Herik, Een voorganger over Israël (1988), 103-117
- kleijskroon.nl
Illustratie: TinekeWerkt
